رودخانه زاینده‌رود و تالاب گاوخونی با موقعیت ویژه و منحصربه‌فرد در فلات مرکزی ایران دارای کارکردهای بسیار ارزشمند و گوناگونی بوده که می‌توان به حفاظت از تنوع زیستی و ذخایر ژنتیکی، زیستگاه انواع پرندگان مهاجر آبزی و کنار آبزی، فرصت‌های ارزشمند گردشگری و معیشت جایگزین و پایدار، تعدیل آب‌وهوا و کنترل آلودگی هوا، تغذیه سفره‌های آب زیرزمینی و کمک به کمیت و کیفیت آن، تثبیت ماسه‌های روان و پیشگیری از پدیده بیابان‌زایی، حفاظت از منابع آب‌وخاک و کنترل سیلاب، پالایش و تصفیه آلایند ه ها و پساب‌ها، حمایت از ارزش‌های فرهنگی و تاریخی و حمایت از ارزش‌های پژوهشی و آموزشی، اشاره کرد. این تالاب بین اللملی سال‌هاست که از وضعیت نامناسبی برخوردار است و خشک‌سالی‌ها و کاهش نزولات آسمانی باعث خشک شدن این تالاب شده است. در همین باره، ایرج حشمتی، مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان اصفهان بیان می‌کند: بر اساس مطالعات دانشگاه حداقل نیاز آبی رودخانه و تالاب برای حفظ کارکردهای اکولوژیک حداقل 137 میلیون مترمکعب برای رودخانه و 176 میلیون مترمکعب برای تالاب و جمعاً 313 میلیون مترمکعب تعیین‌شده است.
خشکی 96 درصدی تالاب
این‌گونه که حشمتی بیان می‌کند: به علت مدیریت ناصحیح منابع آب و روند توسعه غیر آینده‌نگر در چند دهه اخیر در 15 سال اخیر هیچ‌گونه حقابه زیست‌محیطی برای تالاب و نیز بخش اعظمی از رودخانه، تخصیص و تأمین نشده است و درنتیجه در حال حاضر حدود 96 درصد تالاب خشک و تقریباً 4 درصد آن فقط است و در آستانه تبدیل‌شدن به کانون گردوغبار مسموم است که می‌تواند تا شعاع 500 کیلومتر را با مخاطره مواجه سازد. به گفته این مسئول، با پیگیری‌های مستمر و مطالبه گری گسترده و جدی در خصوص ضرورت تأمین حقابه ها زیست‌محیطی به‌عنوان اولویت دوم بعد شرب، پس از 15 سال فقط 41 میلیون مترمکعب آب در نیمه دوم سال 1398 در پی رهاسازی از سد رودشتین از ایستگاه شاخ کنار وارد تالاب شد ولی متأسفانه باوجود پیگیری‌ها متعدد متأسفانه در طول سال 1399 تاکنون هیچ آبی برای تالاب رها نشده است و این زیست‌بوم ارزشمند در آستانه خشکی کامل قرارگرفته است.
مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان اصفهان در بخش دیگری از اظهاراتش با اشاره به خسارت‌های ناشی از خشک شدن تالاب گاوخونی و رودخانه زاینده‌رود اشاره می‌کند و می‌گوید: تحمیل خسارات جبران‌ناپذیر بر تنوع زیستی و ذخایر ژنتیکی ارزشمند استان به‌ویژه بی‌خانمان شدن پرندگان آبزی و کنار آبزی، مرگ هزاران زیستمند براثر باز و بسته شدن آب و خشک‌کردن زیست‌بوم، اثرات زیان‌بار و گسترده بر ظرفیت‌ها و فرصت‌های گردشگری و معیشت جایگزین، عدم تغذیه سفره‌های آب‌های زیرزمینی و چاه‌های کشاورزی، تشدید مشکل جدی فرونشت زمین و ناپایداری سرزمین، خطر تبدیل‌شدن به کانون گردوغبار مسموم و تهدید بهداشت و سلامت عمومی و تأسیسات و کاهش تاب‌آوری حیات در فلات مرکزی، تشدید آلودگی کلان‌شهر اصفهان، تحمیل خسارت و صدمه بر پایداری پل‌های تاریخی، در معرض خطر افتادن فضای سبز، شور شدن و کاهش کیفیت و کمیت منابع آبی شرب و کشاورزی، تشدید شرایط شیوع بیماری سالک، از خسارت‌های اصلی و بعضاً جبران‌ناپذیر خشک شدن تالاب و رودخانه زاینده‌رود در مرکز ایران است.
راهکاری‌های احیای زاینده‌رود
حشمتی در ادامه سخنانش به راهکارهای احیای رودخانه و تالاب گاوخونی نیز اشاره می‌کند و می‌افزاید: تأمین حقابه های زیست‌محیطی به تفکیک رودخانه و تالاب متناسب با منابع، تشکیل ستاد ملی احیای رودخانه زاینده‌رود و تالاب بین‌المللی گاوخونی، تصویب نهایی در دولت و اجرای نقشه راه احیای زاینده‌رود، اجرای کامل برنامه سازگاری با کم‌آبی استان، اتخاذ تمهیدات عاجل برای جبران کسری منابع و مصارف آب در حوضه، جلوگیری از هرگونه بارگذاری توسعه‌ای جدید آبی بر حوزه بحرانی زاینده‌رود، اولویت‌بخشی به تأمین حقابه های زیست‌محیطی به‌عنوان اولویت دوم بعد از شرب و بهداشت، پیگیری جدی افزایش بهره‌وری و صرفه‌جویی حداکثری در مصرف آب در تمامی کاربری‌ها در راستای صیانت از منابع محدود، ضرورت تصویب و تأمین اعتبار برای ساماندهی و حفاظت حرایم و لایروبی بستر زاینده‌رود از سراب تاپایاب به‌ویژه در شرق اصفهان به‌عنوان طرح ملی و توسعه آموزش و دانش به‌عنوان پیش‌نیاز اصلی اشاعه حس مسئولیت اجتماعی و مشارکت عمومی در حفاظت و احیای زیست‌بوم، از مهم‌ترین راهکارها و پیش‌نیازهای احیای رودخانه و تالاب بین‌المللی گاوخونی است.
