بازگشت نماگر بازار به کانال 1.1 میلیون واحد در معاملات دو روز اخیر نشان می‌دهد اگرچه با تغییر دامنه نوسان روزانه، از شدت افت شاخص کل کاسته شده؛ اما نه تنها روند حرکت بورس عوض نشد، بلکه بازار سرمایه وارد فاز فرسایشی شده است. این روند فرسایشی را می‌توان به روشنی از کاهش شدید ارزش معاملات روزانه متوجه شد؛ جایی که از اوج 30هزار میلیارد تومانی، میانگین ارزش معاملات در هر روز به پنج هزار میلیارد تومان رسیده است. به اعتقاد برخی از سهام‌داران، دولت با قصد فروش اوراق دولتی، همچنان از شرایط فعلی بورس نفع می‌برد. گروهی نیز اعتقاد دارند تغییر دامنه نوسان به جهت جلوگیری از خروج سرمایه‌ها از بورس صورت گرفته است. با هر هدفی که این اقدام صورت گرفته باشد، بخش قابل‌توجهی از سهام‌داران اعتقاد دارند این تغییر نتوانسته به بهبود شرایط بورس کمک کند.
افت بازارها، یکی پس از دیگری
بررسی روند بازارها در 11 ماه نخست سال نشان می‌دهد در هر برهه از زمان، یکی از بازارها گوی سبقت را در کسب بازدهی از دیگر بازارها ربوده است. در پنج ماه نخست سال بورس بود که توانست با صعود چشمگیر، تمام سرمایه‌گذاران را انگشت به دهان نگه دارد. اما درست در زمانی که قرار بود مردم همه چیزشان را به بورس بسپارند، روند نزولی شاخص‌کل آغاز شد و تا به امروز ادامه داشته است. اما از اواخر مرداد تا اواخر آبان، بازارهای طلا و ارز یکه‌تازی می‌کردند و برای دیگر بازارها شاخ‌وشانه می‌کشیدند. با انتخاب بایدن و پایان دوران ریاست جمهوری ترامپ، بازارهای طلا، ارز، خودرو و مسکن وارد یک فاز اصلاحی و رکود شده و این بازارها نیز نتوانستند روند صعودی خود را حفظ کنند. از اواخر آبان تاکنون، بازار ارز دیجیتال به‌خصوص بیت‌کوین پرچم‌دار بازدهی در میان دیگر بازارها بوده و حالا سهام‌داران نمی‌دانند برای حفاظت از ارزش دارایی‌های خود باید به دامان کدام بازار پناه ببرند؟
تغییر متعدد پارادایم‌های سرمایه‌گذاری
تا یک هفته پیش بخش چشمگیری از سرمایه‌گذاران به دنبال راه‌های سرمایه‌گذاری در بازار ارزدیجیتال بودند. اگر تا چند ماه قبل پرسش سرمایه‌گذاران این بود که کدام سهم را بخرند، این روزها پرسش سرمایه‌گذاران نحوه خرید بیت‌کوین یا دیگر ارزهای دیجیتال است. با این حال با افت حدود 20درصدی ارزش بیت‌کوین در یک هفته اخیر و همچنین اظهارنظر افراد مطرحی همچون بیل‌گیتس و جانت یلن مبنی بر ریسک رمزارزها، حالا سرمایه‌گذاران نمی‌دانند در روزهای باقی‌مانده از سال99 با سرمایه‌های خود چه کنند؟ از سوی دیگر، انبوه متغیرهای تأثیرگذار همانند انتخابات ریاست جمهوری 1400، آزادسازی پول‌های بلوکه‌شده ایران در دیگر کشورها، بهبود تسهیل شرایط صادرات، افزایش احتمالی فروش نفت و… پیش‌بینی آینده بازارها را سخت کرده است. در این شرایط بسیاری از سهام‌داران ترجیح می‌دهند روزهای باقی‌مانده تا پایان سال را نیز بدون اقدام خاصی در بازارها به پایان برسانند.
بورس به کدام‌سو می‌رود؟
عمده دلیلی که باعث شده بازار نتواند روند صعودی در پیش بگیرد، بی‌اطمینانی به آینده سیاسی و اقتصادی کشور است که نتیجه آن کاهش اعتماد در بازار سرمایه بوده است. چند روز پیش رئیس دفتر رئیس‌جمهور درباره قیمت ارز اظهارنظری داشت که با واکنش منفی بسیاری از افراد مواجه شد و حتی رئیس‌کل بانک مرکزی در یادداشتی اینستاگرامی به این اشاره داشت که مسئولان باید در خصوص مسائل ارزی، اعلام سیاست‌ها را به بانک مرکزی واگذار کنند. همین واکنش‌ها باعث شد واعظی صحبت‌های خود را پس بگیرد. اما چند ماه پیش نیز محمود واعظی از محدوده حمایتی 1.6 تا 1.7 میلیون واحدی شاخص‌کل سخن گفته بود؛ محدوده‌ای که هیچ‌گاه نتوانست از ریزش دماسنج جلوگیری کند؛ اما اکنون مهم‌ترین مقاومت پیش روی نماگر بازار است. اظهارنظر رئیس دفتر رئیس‌جمهور در کنار وعده‌های دولت و دیگر نظرات کارشناسی باعث شد، اعتماد از بورس رخت بربندد و در نتیجه در شرایط فعلی نیز جو بی‌اعتمادی روند بازار را همچنان نزولی نگه داشته است. از سوی دیگر نرخ دلار در چند هفته اخیر در کانال 25 تا 26 هزار تومان نوسان مختصر داشته است و در کنار افزایش قیمت کامودیتی‌ها و همچنین ریسک بالای بازار رمزارزها، اکنون شرایط برای بهبود شرایط بورس مهیاست. اما سرمایه‌گذاران منتظر زمانی هستند که دخالت‌ها و حاشیه‌های بورس فروکش کند.
نقش ضمیرناخودآگاه در سوگیری‌ها
در یک مطالعه درباره نقش عواطف پنهان در تصمیم‌گیری‌های مالی مخاطره‌آمیز، از افراد خواسته شد پس از مشاهده عکسی با شکل‌های عاطفی متفاوت (ترس، خشم، شادی) یک گزینه از بین گزینه‌های مخاطره‌آمیز انتخاب کنند. نتایج این مطالعه بسیار جالب بود. بیشتر شرکت‌کنندگانی که تصویر فرد شاد را مشاهده کرده بودند، پرریسک‌ترین گزینه از بین گزینه‌های موجود را انتخاب کردند. در مقابل اغلب شرکت‌کنندگانی که تصاویر فرد خشمگین و ترسیده را مشاهده کرده بودند، امن‌ترین یا کم‌ریسک‌ترین گزینه را انتخاب کردند. نکته شگفت‌آور آن که شرکت‌کنندگان اعتقاد داشتند دیدن این تصاویر در تصمیم‌گیری آن‌ها نقشی نداشته است. با این نتایج این مطالعه تأیید کرده است که ضمیرناخودآگاه در شکل‌گیری سوگیری در تصمیم‌گیری‌ها نقش دارد. شرایط پنج ماه نخست سال به قدری جذاب بود که افراد بدون این کار باور داشته باشند، با خوش‌بینی پرریسک‌ترین گزینه‌ها را انتخاب می‌کردند. اکنون نیز که شاخص‌کل افت سنگین را تجربه کرده و بورس کم‌تحرک‌ترین روزهای خود را سپری می‌کند، سرمایه‌گذاران به دنبال امن‌ترین و کم‌ریسک‌ترین گزینه سرمایه‌گذاری هستند.
فروشندگان این روزها پشیمان خواهند شد؟
در چند ماه ابتدایی سال امید و هیجان حاکم در بورس باعث شده قیمت بسیاری از نمادها فراتر از ارزش ذاتی آن بوده و در نتیجه به‌رغم مشکلات ناشی از تحریم و کرونا، بازارها مسیر صعودی داشت. اما اکنون که قیمت بسیاری از نمادها به زیر ارزش ذاتی آن‌ها رسیده است، ناامیدی سهام‌داران به آینده اقتصادی و سیاسی کشور باعث شده تقاضای قابل‌توجهی در بازارها رؤیت نشود. این در شرایطی است که اتفاقات پیش رو نشان داد سهام‌داران خوش‌بین در چند ماه ابتدایی سال برآورد اشتباهی داشتند و از خریدهای هیجانی خود پشیمان شدند. حال باید دید سهام‌داران بدبین این روزها هم، در آینده از فروش خود پشیمان خواهند شد؟
