مجید یحیی‌آبادی/ایده‌پرداز و طراح رویداد
«هردفعه این‌طور اتفاق می‌افتاد که یکی نگاه می‌کرد و اون رو می‌دید، درکش مشکله. بیشتر از 1000 نفر از ما توی اون کشتی بود، مسافران ثـــروتمـــنـــد، مهــاجــران، آدم‌های عجیب‌غریب و ما. بااین‌حال همیشه یک نفر، فقط و فقط یک نفر بود که اون‌رو اول می‌دید. شاید نشسته بود و چیزی می‌خورد، یا روی عرشه قدم می‌زد، برای یک لحظه نگاهی می‌کرد، نگاهی گذرا به دریا و اون رو اونجا می‌دید و همان‌جا که ایستاده بود، درجا میخکوب می‌شد و قلبش تند می‌زد و هربار، هربار که می‌گفت، قسم می‌خورم که به طرف ما برمی‌گشت، به‌طرف کشتی، به‌طرف همه و فریاد می‌کشید: آمریکا… .» دیالوگ ابتدایی فیلم سینمایی 1900.
خط آسمان شهر
لحظاتـــی بعـــد از ایــن دیـــالوگ و فــروکش‌کردن خــوشحــالی مسافران کشتی، آن‌ها با چیزی عجیب روبه‌رو می‌شوند که تابه‌حال آن را ندیده‌اند: «خط آسمان نیویورک». شاید این اولین مواجهه انسان معاصر با خط آسمان یک شهر بوده است؛ موقعیتی که برای به‌وجودآمدن به دو چیز نیاز داشت: اول، سازه‌هایی بلندمرتبه که آسمان را خراش بدهند و دوم، دورنمایی که به‌مدد فاصله بتوان همه آن‌ها را در یک قاب دید و این موقعیت برای مسافران کشتی که از روی اقیانوس به‌سمت خشکی حرکت می‌کنند، به‌خوبی مهیا می‌شد.
اینکه «خط آسمان یک شهر» می‌تواند هویت منحصربه‌فردی را برای یک شهر بسازد و شهر را برای بیننده تداعی کند،موضوع این یادداشت نیست؛ ولی برخی نقاط مشترک خطوط آسمان موفق در شهرهای جهان از این قرار هستند:
مجموعه‌ای از بناهای بلند؛
یک (یا چند) بنای شاخص متفاوت که در بین بناهای بلند خودنمایی می‌کنند؛
یک (یا چند) عنصر طبیعی.
وکتور خط آسمان شهر
وکتور در معنای لغوی به‌معنای بردار است و در گرافیک به تصاویری اطلاق می‌شود که به‌صورت برداری ترسیم می‌شوند؛ اما اگر بخواهیم معنای آن را به‌صورت دم‌دستی و نه کاملا دقیق توضیح بدهیم، وکتورها را می‌توان هر اندازه که بخواهیم کوچک یا بزرگ کنیم و کیفیت آن تفاوتی نکند؛ برعکس تصاویر پیکسلی.
تفاوت بین تصاویر پیکسلی و وکتوری
وکتور خط آسمان یک شهر، حکم اثر انگشت آن شهر را دارد. تصویری است که به محض دیدن آن، فوری متوجه خواهیم شد که کدام شهر است و احتمالا اسم بناهای آن را هم می‌توانیم نام ببریم.
شهرهای مهم دنیا با ایجاد چندین وکتور خط آسمان شهر، بناهای شاخص در حوزه گردشگری را به مخاطب می‌شناسانند و در آن‌ها اشتیاق سفر و بازدید از آن مکان‌ها را بیدار می‌کنند. این مسئله تا حدی کارساز می‌افتد که اگر از هرکدام ما بخواهند تصویری از برج ایفل، سالن اپرای سیدنی یا چرخ‌وفلک لندن را روی کاغذ ترسیم کنیم، چیزی قابل تشخیص را ترسیم خواهیم کرد.
پس «وکتور خط آسمان شهر» معمولا تصویری سیاه‌و‌سفید، یا بهتر بگوییم دو رنگ از ساختمان‌های یک شهر است. ساختمان‌هایی در وکتور ترسیم می‌شوند که بتوان آن‌ها را با چنین روشی ترسیم کرد یا بهتر بگوییم ساختمان‌هایی که، اگر با این روش ترسیم شوند، قابل‌شناسایی خواهند بود.
پس ما هنگام ترسیم وکتور به‌سراغ ساختمان‌هایی می‌رویم که خودشان می‌توانند نماد یک شهر باشند و به بیان صریح‌تر «وکتور خط آسمان شهر» تصویری از جمع ساختمان‌های نمادین یک شهر است.
چهل وکتور از خط آسمان شهر اصفهان
شهر اصفهان به‌رغم بهره‌مندی از پتانسیل‌های بسیار برای داشتن وکتور، از وجود آن محروم بود. همین فقدان وکتور باعث شده تا برای مخاطبی که از وجود پل خواجو و سی‌وسه‌پل باخبر است، تشخیص آن‌ها برایش به‌راحتی میسر نباشد و ترسیم آن‌ها شاید ممکن نباشد. این را با تصویری که از برج ایفل در ذهن ما نقش بسته است، مقایسه کنید. رویداد «چهل وکتور از خط آسمان شهر اصفهان» در همین نقطه متولد شد.
این اولین‌بار در ایران و دنیا بود که کمپینی برای ساخت وکتور خط آسمان یک شهر برگزار می‌شد و حضور بیش از 100 اثر در این رویداد باعث شد ادعا کنیم امروز اصفهان از تمام شهرهای دنیا «وکتور خط آسمان» بیشتری دارد که مطمئنا در بلندمدت موجب یک برندینگ قوی برای این شهر در حوزه گردشگری خواهد شد.
این واقعیت را که در بلندمدت اثرات وجود چنین رویدادی چه خواهد بود، می‌توان در کارهایی که با کانسپت «خط آسمان شهر» از شروع این رویداد (اردیبهشت‌ماه 1399) در شهر اصفهان رخ داده است، به‌خوبی مشاهده کرد؛ از ساخت المان‌های شهری، ترسیم دیوارنگاره‌ها و تابلوهای خوشامد به شهر گرفته تا استفاده نامزدهای شورای شهر در تبلیغات انتخاباتی‌شان.
از طرف دیگر، این رویداد می‌تواند توجه شهرهای دیگر ایران و شاید جهان را به خود جلب کند تا برای داشتن «وکتور خط آسمان شهر» اقدام کنند. این موضوع بازار کار جدیدی برای طراحان گرافیک، معماری و شهرسازی ایجاد خواهد کرد.
خروجی این رویداد بنا به دو اصل گردش آزاد اطلاعات و هزینه‌کرد از بودجه عمومی به رایگان در اختیار عموم قرار خواهد گرفت؛ اما همین موضوع باعث خواهد شد تا ماده خام اولیه طراحان گرافیک برای خلق آثارشان در دسترس باشد که درنهایت نفع این جریان به شهر اصفهان بازخواهد گشت که در ادامه به چند نمونه اشاره می‌کنم.خروجی این رویداد می‌تواند ماده خام اولیه تولیدکنندگان محصولات صنایع‌دستی برای به‌روزرسانی محصولاتشان باشد. سینی قلم‌زنی، سفره قلمکار یا گلدان مینایی را تصور کنید که تصاویرش در تلفیق با خط آسمان اصفهان دارای هویت تازه و مدرنی شود که مشتریان جدیدی را برای آن‌ها داشته باشد. در همین راستا می‌توان از «وکتور خط آسمان اصفهان» برای تهیه محصولات تبلیغاتی مثل تی‌شرت، کلاه، قاب موبایل و… استفاده کرد.
کجا آسمان به پایان می‌رسد؟ انگشت اشاره ما رو به بالاست به یقین! «حسین پناهی»
ما با ترسیم یا با ساخت خط آسمان یک شهر، هویت بصری آن شهر را در ذهن انسان‌ها تقویت می‌کنیم و برای آن‌ها تصویری از یک شهر می‌سازیم، تصویری که کمک خوبی برای برندینگ یک شهر به‌عنوان یک مقصد گردشگری خواهد بود و شاید این همه ماجرا نباشد. «وکتور خط آسمان شهر» نحوه مواجهه ما با آسمان شهر نیز هست. آسمان به ما سخاوتمندانه زمینه‌ای بی‌انتها برای ترسیم شهر را پیشکش می‌کند و آینه‌ای روبه‌روی ما برای دیدن نحوه نگرش به شهر می‌گذارد تا بدانیم در حال طی کردن مسیر درستی هستیم یا نه؟
برای همین است که می‌گوییم؛ موضوع وکتور خط آسمان یک شهر علاوه بر ساختمان‌هایش، آسمانش نیز هست؛ با تأکید بر خطی که آسمان یک شهر را از زمینش جدا می‌کند؛ یعنی دقیقا از جایی که آسمان یک شهر شروع می‌شود…
نسرین آرین/ دبیر رویداد چهل وکتور برای خط آسمان شهر اصفهان
در ابتدا بهتر است درباره نام و موضوع رویداد «چهل وکتور برای خط آسمان شهر اصفهان» توضیحاتی را ارائه کنم تا مفهوم آن کمی روشن‌تر شود.
خط آسمان به آخرین خط تراز بنا یا خط اتصال بنا با آسمان یا نقطه برخورد خطوط فوقانی ساختمان‌ها با خط افق گفته می‌شود. وجود خط آسمان زیبا و منظم شاید تأثیرگذارترین عامل در نظم‌دهی به فضاهای شهری باشد؛ عاملی که امروز به‌ندرت در نمای کلان‌شهرها دیده می‌شود. در کشورهای توسعه‌یافته گاهی برای اینکه خط آسمانی پذیرفتنی وجود داشته باشد، ساختمان‌های جدیدی را که بدون توجه به این مسئله ساخته شده‌اند، تخریب می‌کنند تا خط آسمان با شاخص‌کردن بنا، نوعی اولویت‌بندی را به ذهن مخاطبان القا کند و زیربنای هویت شهر هم باتوجه به همین امر ساخته شود. درواقع، زمانی که به یک شهر خاص فکر می‌کنیم، اولین تصویری که به ذهنمان می‌رسد، دورنما و چشم‌انداز آن است که حکم اثر انگشت برای یک شهر را دارد؛ چرا که دورنمای هر شهر کاملا منحصربه‌فرد است.
این چشم‌اندازهای خیره‌کننده درواقع افق‌هایی مصنوعی هستند که سازه‌ها و ساختمان‌های یک شهر آن را ایجاد می‌کنند؛ نمایی بی‌نظیر از تمام یا بخشی از معماری یک شهر با پس‌زمینه آسمان شهر با تمام کالبد فیزیکی و مجتمع‌های زیستی‌اش.
بنابراین، خط آسمان هر شهر تصویر و هویت شهر را بر اساس ساختارهای تاریخی، معماری و شهرسازی آن بازنمایی می‌کند و شامل مجموعه‌ای از بناهای مهم و شاخص شهر، عناصر طبیعی و شاخصه‌های شهری است که در یک تصویر واحد، نمادی از آن شهر را نمایش می‌دهد.
در این میان وکتور خط افق شهر، نشانه‌ای طراحی‌شده از یک شهر است و گویاترین نشانه برای ساختن هویت بصری یک شهر محسوب می‌شود. بسیاری از شهرهای جهان، به‌خصوص شــهرهـــایــی که صنـــعــت گردشگری فعالی دارند، از شهرشان چندین نشانه خط افق طراحی کرده‌اند و به‌عنوان نشان شهر برای معرفی خود استفاده می‌کنند.
کلمه مهم دیگر در عنوان این رویداد «وکتور» است. وکتور یا گرافیک‌بُرداری از تکنیک‌های تهیه تصویر است. تصاویر ایجاد شده در گرافیک‌برداری از بردارها یا همان وکتورها تشکیل شده‌اند که به‌صورت ریاضی تعریف می‌شوند. به همین دلیل اجزای تصویر را می‌توان به‌راحتی جابه‌جا کرد؛ بدون اینکه نگران تغییر کیفیت تصاویر باشیم. وکتورها مستقل از رزولوشن هستند و می‌توان به‌راحتی در هر بزرگ‌نمایی و وضوحی آن‌ها را مشاهده و چاپ کرد. از کاربردهای تصاویرِ بُرداری می‌توان به طراحی آرم، لوگو و نشانه‌ها، متن‌های گرافیکی، آیکون، شکل‌ها و ابزارها در گرافیک کامپیوتری و… اشاره کرد. درواقع وکتور فرمت تصویری است که در این مسابقه مدنظر ما بوده است.
ماجرای شکل‌گیری یک ایده از آغاز تا امروز…
ایده این رویداد زمانی به‌وجود آمد که در اداره خلاقیت و نوآوری شهرداری اصفهان به‌عنوان طراح گرافیک در راستای اجرای سیاست‌های شهر خلاق اصفهان فعالیت می‌کردم. به‌همراه یکی از همکارانم، جناب آقای مجید یحیی‌آبادی، روی پروژه‌ای به‌نام شنبه‌های خلاق کار می‌کردیم که طی جست‌وجوهایمان در سایت‌های مختلف متوجه تصاویر گرافیکی و تعداد زیادی طراحی وکتور خط افق برای بسیاری از شهرهای شاخص جهان مانند پاریس، لندن، نیویورک، پکن و… شدیم. بعد از آن متوجه شدیم نه‌تنها برای شهر اصفهان به‌عنوان یک مقصد گردشگری و دارای ساختمان‌های شاخص بسیار، بلکه برای هیچ‌کدام از شهرهای کشورمان (به جز چند طرح محدود از تهران) طرح وکتور خط افقی که بتواند نشانه‌ای از آن شهر باشد، طراحی نشده است. بنابراین به پیشنهاد آقای یحیی‌آبادی مسابقه‌ای در این خصوص برنامه‌ریزی و پروپوزال آن به دفتر شهردار اصفهان ارسال شد. طرح، مورداستقبال قرار گرفت و فراخوان رویداد چهل وکتور از خط آسمان شهر اصفهان در 20 بهمن‌ماه 1399 به‌صورت رسمی اعلام شد.
تبلیغات و تولید محتوای تصویری، متنی و مدیا هم‌زمان در رسانه‌های مرتبط و درگاه‌های دانشگاه‌های هنر سراسر کشور و… به‌اطلاع طراحان گرافیک، معماری و شهرسازی رسید؛ اما چون طرح مسابقه در ایران برای اولین‌بار نوشته شده بود، حتی برای طراحان، ایده‌ای ناآشنا بود. بدین‌منظور از تمامی مدیران مناطق پانزده‌گانه اصفهان درخواست کردیم اطلاعاتی حاوی نقشه، محتوای متنی و تصویری از آثار معماری و شاخص منطقه‌شان را برای دبیرخانه ارسال کنند؛ همچنین از طریق منابع دیگر محتوای متنی و تصویری از تمامی آثار معماری اصفهان تهیه شد و در صفحه‌های اجتماعی رویداد به‌نمایش درآمد. از سوی دیگر، با ایجاد هشتگ تجربیات-دیگران، تحقیق‌هایی در رابطه با ساختمان‌های شاخص شهرهای مهم جهان و نقش این آثار در ایجاد خط افق آن‌ها انجام شد.
مسئله دیگر، عدم‌دسترسی به تصویر نمای اصلی آثار معماری اصفهان برای شرکت‌کنندگان بود. تصاویر موجود در اینترنت، زاویه مناسب برای ساخت وکتور را نداشتند و هیچ منبع جامعی از نقشه‌های آثار معماری و نمای اصلی آن‌ها وجود نداشت. بدین‌منظور با درخواست از سازمان نوسازی و بهسازی و اداره‌کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان درخصوص دریافت منابع تصویری، اعم از نقشه‌های اصلی بناهای شاخص اصفهان، اقدام به جمع‌آوری این محتوا کردیم.
مـــتأسفـــانـــه به‌رغم هـــمــکاری‌های همه‌جانبه این ارگان‌ها، اسناد دریافتی ناقص و غیرقابل استفاده بودند؛ بنابراین در حدامکان اقدام به بازطراحی اسناد موجود کردیم که به‌صورت یک بانک اطلاعاتی مناسب و به‌صورت فایل PDF دراختیار شرکت‌کنندگان قرار گرفت.
تا 20 فروردین‌ماه 1400 در مجموع 96 شرکت‌کننده با مجموع 276 اثر در رویداد شرکت کردند و آثار طی 10 روز از سوی مصطفی اسدالهی و مسعود سپهر، از موسسان انجمن صنفی طراحی گرافیک ایران و از استادان برجسته گرافیک ایران و محمد شماعی‌زاده نایب‌رئیس هیئت‌مدیره انجمن معماران استان اصفهان و از استادان شاخص رشته معماری و شهرسازی اصفهان داوری شدند. درنهایت اسامی برگزیدگان در هفتم‌اردیبهشت‌ماه امسال هم‌زمان با روز جهانی گرافیک اعلام و جوایز نقدی به برگزیدگان اهدا شد.
نماد هویتی برای اصفهان از اهداف این رویداد است
اهداف اصلی این رویداد شامل برندینگ شهر اصفهان در حوزه گردشگری، ایجاد نماد هویتی برای اصفهان، تولید ماده خام برای طراحی‌های مربوط به گرافیک و توجه به اهمیت خط افق شهر برای مدیران شهری، شهرسازان و معماران است. چنانکه درحال‌حاضر فایل لایه‌باز آثار در درگاه الکترونیکی شهرداری اصفهان بانام نمایشگاه مجازی خط آسمان اصفهان در دسترس همه قرار دارد. به‌دلیل شرایط کرونایی هنوز موفق به برگزاری نمایشگاه حضوری نشده‌ایم؛ اما به‌دنبال انجام این کار هستیم.
در مرحله بعد، باید به‌سمت تولید محتوا از همین آثار برویم؛ برای مثال، از آن‌ها موشن‌گرافیک‌های کوتاهی بسازیم که می‌توانند در آثار مربوط به گردشگری و معرفی اصفهان مورد استفاده قرار گیرند و ایده‌های دیگری که در آینده به آن‌ها خواهیم پرداخت.
در پایان لازم است از مدیرکل ارتباطات و امور بین‌الملل وقت شهرداری اصفهان، مدیر پژوهش، خلاقیت و فناوری‌های نوین و معاون برنامه‌ریزی و توسعه سرمایه انسانی شهرداری اصفهان برای حمایتشان در برگزاری این رویداد تشکر کنم.
