آب حیاتیترین عامل برای زندگی موجودات زنده روی کره زمین به شمار میرود. اما از آنجایی که سطح وسیعی از کره زمین را آب فرا گرفته است، بشر آن را به عنوان کالای عمومی در نظر گرفته و کمتر به اتمام این منبع مهم فکر کرده است. / بازار
پس از صنعتیشدن شهرها و مصرف بیرویه آب توسط بشر و کاهش میزان آب قابل استفاده، دولتها به فکر محدودکردن و در واقع اصلاح مصرف آن افتادند. یکی از راههای تخصیص بهینه و همچنین حفظ ذخایر حیاتی آب، قیمتگذاری صحیح آن است.
گزارش پیش رو ترکیبی از سه مقاله مجزا از صندوق بینالمللی پول و دپارتمان تغییرات زیستمحیطی استرالیاست. در ابتدا به کلیت قیمتگذاری آب پرداخته و در دو مقاله دیگر نمونههای موفق چین و استرالیا به اجمال بررسی میشود.
وبسایت صندوق بینالمللی پول (imf) در مقالهای به لزوم اصلاح سیاستهای قیمتگذاری آب پرداخته است. در این مقاله عنوان شده است: یکی از اولین چیزهایی که اکثر دانشجویان اقتصاد میآموزند، پارادکس الماس و آب است.
چگونه ممکن است که آب رایگان باشد، حتی اگر زندگی بدون آن وجود نداشته باشد، در حالی که الماس گران است، اگرچه هیچکس به دلیل کمبود الماس نمیمیرد؟
پاسخ این است که اگر عرضه آب نسبت به تقاضا فراوان باشد، میتواند رایگان باشد. با این وجود، کاملا واضح است که در سراسر جهان، تقاضا برای آب از عرضه پیشی میگیرد.
این عدم تعادل واضحترین نشانه گرانی آب است. با این حال، بسیاری از دولتها تمایلی به قیمتگذاری آب مانند سایر کالاها ندارند. طبق یک مطالعه صورتگرفته، ما بررسی کردهایم که آیا این انتخاب درست است یا خیر؟ آیا دولتها با تأمین آب ارزان از شهروندان خود محافظت میکنند؟
نقش مشوقهای قیمتی
در واقع، وقتی قیمتهای مناسبی برای آب تعیین نمیکنید، امروز با تخصیص اشتباه آب و فردا تخصیص ناکافی مواجه میشوید.
امروزه تخصیص نادرست میتواند به شکل تشنگی، بهرهوری پایین کشاورزی یا بدتر از آن، بهداشت نامناسب، بیماری و سوءتغذیه باشد.
تخصیص ناکافی فردا میتواند به علت سرمایهگذاری اندک در زیرساختها و فناوریها برای رفع نیازهای آبی آینده و تضمین امنیت آب باشد.
همه اینها به اندازه کافی مهم هستند که منجر به عملکرد ضعیف اقتصاد کلان و رشد در اقتصادها شود. هند را در نظر بگیرید، جایی که قیمت پایین آب و نهادهها به کمبود امروز و مشکلات درازمدت کمک میکند که حل آنها سخت خواهد بود.
یارانههای مرتبط با آب (از طریق قیمتهای پایینتر دیزل و برق رایگان برای پمپهای آبیاری) منجر به استفاده بیش از حد از سفرههای زیرزمینی و افزایش شوری خاک شده است و تقریبا تمام دستاوردهای بهرهوری حاصل از انقلاب سبز دهه 1960 را از بین برده است.
یا کالیفرنیا، جایی که فرماندار جری براون در اواسط سال 2014 فرمانی را اجرا کرد ، بر اساس آن کاهش 25 درصدی مصرف آب طی 12 ماه آینده در مقایسه با سطوح سال 2013 الزامی بود.
دلایل زیادی برای کمبود شدید آب در کالیفرنیا وجود داشت، از جمله خشکسالی شدید و دمای بیسابقه بالا، اما دههها قیمتگذاری نادرست نیز نقش مؤثری در این روند داشت. این تجربه نشان دهنده این واقعیت است که مشوقهای قیمتی نقش مهمی در منطقیکردن مصرف آب دارد.
اصلاحات قیمت آب در چین
وبسایت صندوق بینالمللی پول (imf) در گزارشی سیر تغییر قیمت آب در چین پرداخته و تغییرات حاصله را موفقیتآمیز دانسته است. در این گزارش آمدهاست: در چین مانند بسیاری از کشورها قیمت آب توسط دولت کنترل میشود نه بازار.
مشکل کنترل دولتی قیمت آب این است که قیمتها اغلب با عرضه و تقاضا تعیین نمیشوند. قیمت پایین آب باعث هدر رفت آن میشود. در کشوری با منابع آب فراوان، یارانههای دولتی در عین ناکارآمدی میتواند پایدار باشد. با این حال، چین اکنون در حال انجام اصلاحات در بازار آب است.
قیمت آب چین بر اساس استانداردهای بینالمللی پایین است. در سپتامبر 2013، چین در میان 19 اقتصاد بزرگی که توسط Global Water Intelligence مورد بررسی قرار گرفتند، یکی از پایینترین قیمتهای آب را برای کاربران مسکونی شهری دریافت کرد که پس از هند در رتبه دوم قرار داشت.
حتی کسبوکارهای چینی (که اغلب 1.5 برابر قیمتهای بالاتر از خانوارهای شهری چین میپردازند) هنوز کمتر از میانگین خانوارهای شهری در اکثر اقتصادهای توسعهیافته و برخی از اقتصادهای درحال توسعه پرداخت میکنند.
قیمت پایین آب در چین بازدهی شرکتهای فعال در بازار آب را کاهش داده است. میانگین بازدهی داراییهای شرکتهای فعال در بازار آب چین در پانزده سال گذشته برای پوشش هزینه استقراض از بانکها بسیار کم بوده و حتی کمتر از بازده شرکتهای بازار برق بوده است.
اگر هدف شرکتهای آب کسب سود به اندازه کافی برای پوشش هزینه داراییهایشان بود، باید قیمت آب را هفت برابر بیشتر از سطح قیمتهای سال ۲۰۱۳ خود افزایش مییافت. این امر تعرفههای آب چین را در سطوحی نزدیک به فرانسه یا بریتانیا قرار میداد.
افزایش تعرفه آب و اصلاح قیمت در بازار
افزایش قیمت آب ضروری است. اما از نظر سیاسی بحثبرانگیز است. خانوارهای چینی آب را یک کالای عمومی دانسته و در برابر هرگونه افزایش قیمت مقاومت میکنند.
سیاستگذاران همچنین نگران هستند که افزایش قیمت آب نابرابری درآمد را تشدید کند. زیرا مصرف آب سهم بیشتری از درآمد خانوارهای کمدرآمد را نشان میدهد و برای مصرفکنندگان صنعتی، تولیدکنندگان برق (از جمله سنگینترین مصرفکنندگان آب) به طور سنتی با مشکلات خود با حاشیههای کم ناشی از یارانه قیمت برق مواجه بودهاند.
از آغاز سال 2005، دولتهای محلی شروع به آزمایش سیستمهای قیمتگذاری پلهای برای خانوارهای شهری و کاربران صنعتی کردند تا قیمتهای بالاتری را برای مصرف بیشتر آب دریافت کنند.
اصلاحات بهتدریج سودآوری شرکتهای آب را افزایش داده است. بهعنوان مثال، بازده داراییهای شرکتهای آب از ۰.۱- درصد در سال 2005 به 1.6 درصد در سال 2013 افزایش یافت.
این اصلاحات در اواخر سال ۲۰۱۶ یک گام به جلو برداشت. سیستم قیمتگذاری جدید، خانوارهای شهری را ملزم میکند که اگر بیش از حجم معینی از آب مصرف میکنند، قیمتهای بالاتری را بپردازند. بهعنوان مثال، در پکن خانوارهای شهری که بیش از 260 متر مکعب استفاده میکنند، اکنون سه برابر بیشتر به آب و برق پرداخت میکنند.
همین امر باعث شده است تا هدر رفت آب در این کشور به شکل چشمگیری کاهش یابد و همچنین منبع درآمدی مجزا برای توسعه طرحهای آبی بهوجود آید.
بازارهای آب در استرالیا
دپارتمان تغییرات آب و هوا، انرژی، محیطزیست و آب استرالیا (dcceew) در قالب یک گزارش وجود بازارهای آب قدرتمند در استرالیا را تشریح کرده است.
در این گزارش آمده است: مدیریت منابع آب استرالیا از قدیم یک چالش بوده است. میزان بارندگی و جریان رودخانه استرالیا متغیر است. آب در برخی مناطق فراوان و در برخی دیگر کمیاب است. بازارهای آب مکانیزمی هستند که به آب اجازه میدهد در جایی که آب بیشتر مورد نیاز است استفاده شود.
در اوایل قرن بیستم، یافتن راههایی برای بهاشتراکگذاشتن منابع آبی رودخانه «موری» یک مشکل بزرگ بود. استرالیا سیستم حقوق آب بریتانیا را که با حقوق زمین مرتبط است به ارث برده است.
برای به دست آوردن آب بیشتر، کشاورزان نیاز به خرید زمین بیشتری داشتند. این کار میتواند پرهزینه و زمانبر باشد. رویکردهای اولیه مدیریت آب بر راه حلهای مهندسی کشاورزی برای تنظیم جریان رودخانهها متکی بود. بین سالهای 1918 و 1970، دولت استرالیا سرمایهگذاری زیادی در موارد زیر انجام داد:
ساخت سدها
ساخت سیل بندها
زیرساختهای ذخیره آب
این امر باعث شد تا منابع آبی ثابت برای شهرها و آبیاریها تأمین شود. اما باعث کاهش میزان آب موجود در رودخانه شد. همچنین الگوهای طغیان طبیعی رودخانهها را مختل کرد و سلامت رودخانه و محیط اطراف آن به خطر افتاد.
ظهور بازارهای آب
بازارهای آب به عنوان یک بازار cap and trade عمل میکنند. یعنی هم تجارت و هم حفظ محیطزیست را در نظر میگیرند. اصلاحات اساسی، بازارهای آب را قادر به توسعه کرد که یکی از آنها تفکیک حق آب از حق زمین بود تا آب به تنهایی قابل معامله باشد.
خشکسالی گسترده در سالهای 1982 و 1983 نیاز به تجارت آب را ایجاد کرد. این امر به افزایش پذیرش تفکیک حقوق آب از حقوق زمین کمک کرد. تجارت آب در استرالیای جنوبی، نیوساوت ولز و ویکتوریا شروع به ظهور کرد.
حوضه موری-دارلینگ توسعهیافتهترین بازارهای آب را در استرالیا دارد. بازارها به ویژه در حوضه جنوبی فعال هستند. بازارهای آب از اواسط دهه 1990 گسترش یافت.
فعالیت تجاری در سراسر حوضه موری- دارلینگ (MDB) به سرعت رشد کرد. در این دوره، مجموعهای از عوامل منجر به رویکرد ملی به اصلاح آب شد.
اثرات خشکسالی بر کشاورزان، جوامع و محیط زیست، افزایش آگاهی از تخریب محیط زیست و احساس نیاز به افزایش کارایی اقتصادی از عواملی بود که سیاستگذاران را مجبور به انجام اصلاح بازار کرد.
مزایای تشکیل بازار آب قدرتمند
بازارهای آب انگیزهای برای استفاده کارآمد و مولد آب ایجاد میکند. این مزایایی را برای کشاورزان و سایر مصرفکنندگان آب ایجاد میکند. افزایش تولیدات کشاورزی با افزایش سرمایهگذاریها امکانپذیر میشود.
همچنین به واسطه این امر شهروندان از خشکسالی در امان خواهند ماند. یکی از مزایای مهم بازارهای آب هموارسازی مصرف آب در فصول پربارش و کمبارش است.
همچنین از نظر اقتصادی نیز مزایایی به همراه خواهد داشت. بازارهای MDB (موری-دارلینگ) استرالیا از بزرگترین بازارهای آب دنیا هستند. در این بازارها سالانه دومیلیارد دلار استرالیا آب مبادله میشود.
در نهایت، با مشارکت شهرها و شرکتهای آب و برق، بازارهای آب MDB فراتر از حوزه کشاورزی عمل میکند.
تحقیق بر روی این بازارها میتواند آشکار کند که آیا بازارهای آب واقعا جابهجایی بین بخشی را از بخش پرمصرف کشاورزی به سمت صنعتی که دلارهای بیشتری به ازای هر واحد آب تولید میکند تسهیل میکند یا خیر. تخصیص آب بینبخشی برای محدودکردن مصرف آب در اقتصادهای در حال رشد، حیاتی است.