مطابق آنچه در رسانه‌ها منتشر شده است، 155 اصله درخت کهن‌سال حاشیه زاینده‌رود با این پدیده مواجه شده‌اند و بیم آن می‌رود که این پدیده دامن سایر درختان را هم بگیرد و در آینده‌ای نزدیک با بحران فضای سبز شهری مواجه شویم. پیش‌تر مدیرعامل سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهرداری اصفهان گفته بود سرانه فضای سبز در اصفهان 28.2 مترمربع است که اگرچه از میزان سرانه کشوری طبق دستورالعمل وزارت کشور بیشتر است، اما شرایط اقلیمی، آب‌وهوا و پراکندگی آلاینده‌ها در اصفهان نیاز به افزایش این میزان را می‌طلبد. این در حالی است که اکنون با وقوع پدیده خزان زودهنگام درختان که گویای آسیب‌پذیری آن‌هاست، حفظ فضای سبز فعلی نیز با تردید روبه‌رو است.
برگ‌ریزان درختان بی‌دفاع در برابر تنش خشکی
آن‌گونه که فروغ مرتضایی‌نژاد درباره خواب تابستانه درختان اصفهان توضیح می‌دهد، این پدیده یک مکانیسم دفاعی از سوی درخت در مقابل تنش خشکی و گرما است؛ به‌طوری‌که درخت با ریزش برگ‌ها نیاز آبی خودش را کم می‌کند و درصورتی‌که گرمای هوا کاهش پیدا کند، خزان زودرس کاهش می‌یابد و برگ‌های جدید دوباره می‌رویند. به گفته مدیرعامل سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهرداری اصفهان از سه سال گذشته با تقویت خاک و بسترسازی درختان چنار، حتی روش‌های گوناگون تغذیه با کودهای مختلف از طریق ریشه و برگ‌ها، چال کود و تزریق به تنه درختان آسیب‌دیده، این وضعیت بهبود و به‌تدریج شدت میزان تنش‌ها کاهش پیدا کرد؛ اما امسال به دلیل بالارفتن یک‌باره میانگین دما و خشکی زاینده‌رود این خزان در سطح شهر نمود بیشتری پیدا کرد.
قصه دوباره خشکی زاینده‌رود…
اما عضو هیئت‌علمی دانشگاه آزاد اسلامی استان اصفهان دراین‌باره نظر دیگری دارد. دکتر محمد کوشافر معتقد است این پدیده را نمی‌توان یک رخداد مقطعی دانست که پس از تغییر فصل پایان می‌یابد، بلکه تبعات نگران‌کننده آن، بر اهمیت مدیریت این بحران می‌افزاید. او در گفت‌وگو با اصفهان‌زیبا، دراین‌باره می‌گوید: امسال در اصفهان شاهد خزان زودرس درختان بودیم؛ پدیده‌ای که سال‌های قبل هم در شهر وجود داشت؛ اما امسال تشدید شده و علاوه بر آن خشک‌شدن درختان و حتی در مواردی سقوط آن‌ها و خسارات جانی و مالی ناشی از آن نیز در برخی مناطق رخ داد.
وشافر با اشاره به علت این پدیده توضیح می‌دهد: بیان دلایل دقیق این رخدادها نیاز به بررسی‌های بیشتر علمی دارد؛ اما به‌طورکلی یکی از عواملی که باعث خزان زودرس، خشکی و سقوط درختان در اصفهان شده، موضوع آب و بحران‌های مربوط به آن است که در دو بخش کمی و کیفی قابل‌بررسی است. او ادامه می‌دهد: ازنظر کمی مسئله خزان درختان به‌طور مستقیم و غیرمستقیم با موضوع زاینده‌رود در ارتباط است و درواقع خزان زودرس درختان تا حد زیادی ناشی از خشکی زاینده‌رود است؛ چراکه با خشک‌شدن زاینده‌رود تأمین آب برای درختان با مشکل مواجه شده است. کوشافر با اشاره به اینکه افت منابع آب‌های زیرزمینی که آن‌هم در ارتباط با زاینده‌رود است، نیز مزید بر علت شده تا منابع آبی و جذب آب موردنیاز برای این درختان محدود شود، به مسئله کیفیت آب به‌عنوان دیگرعامل تهدیدکننده درختان اشاره‌کرده و می‌گوید: با خشکی آب زاینده‌رود کیفیت منابع آبی دردسترس درختان به‌طور محسوس تغییر می‌کند؛ از سوی دیگر، منابع جایگزینی مانند پساب‌ها، با منبع اولیه آب متفاوت هستند که این امر خود بر وضعیت درختان اثرگذار است.
کوشافر با اشاره به اثرات مطلوب جریان‌داشتن زاینده‌رود در تعدیل دما و تلطیف هوای پیرامون درختان، بیان می‌کند: جذب انرژی از طریق جریان سطحی آب و تولید بخار در محدوده درختان کمک می‌کند درختان شرایط بهتری را تجربه کنند؛ اما در زمان خشکی زاینده‌رود نه‌تنها این رطوبت تأمین نمی‌شود، بلکه پدیده جزیره حرارتی در بستر خشک رودخانه قابل‌بررسی بوده و در این صورت شاهد حرکت جریان‌های گرم هوا از سوی بستر زاینده‌رود به‌طرف اطراف هستیم که باعث می‌شود درختان در معرض تنش حرارتی بیشتری قرار بگیرند.
آلودگی هوا نفس درختان را می‌گیرد
او آلودگی هوا را دیگرعامل تنش‌زا و مسبب خزان زودرس درختان دانسته و می‌گوید: در سال‌های متمادی اصفهان با مسئله آلودگی هوا مواجه بوده و این پدیده بر زندگی گیاهان اثر گذاشته است. امسال این پدیده با سایر عوامل تنش‌زا همچون بحران آب و افزایش دما برای درختان هم‌افزایی داشته که نتیجه آن تشدید خزان زودرس بوده است. این کارشناس حوزه محیط‌زیست با تأکید بر اینکه نباید از کارکردهای زیست‌محیطی و فرهنگی درختان غافل شویم، می‌گوید: امسال شاهد آن بودیم که بعد از جریان ده‌روزه زاینده‌رود در برخی مناطق، تعدادی از درختان که در حال خشک‌شدن بودند، شرایط بهتری پیدا کردند؛ اما با خشکی مجدد زاینده‌رود دوباره در معرض تنش قرار گرفتند و بیم آن می‌رود که در آینده زندگی این منابع ارزشمند زندگی، دچار خطر شود.
چه باید کرد؟
ریشه‌یابی پدیده خزان زودرس درختان درنهایت از سرنخ‌هایی رونمایی می‌کند که هرکدام قصه‌ای دراز دارند. نه خشکی زاینده‌رود مسئله تازه‌ای است، نه داستان آلودگی هوا و بی‌آبی سخن جدیدی است. آنچه در این میان نگران‌کننده است، سرنوشت اصفهان و زیبایی‌های این کلان‌شهر است که باید پیرو شرایط جدید و اجتناب‌ناپذیر موردبازنگری قرار گیرد و پیش از قربانی‌شدن داشــتــه‌هــای ارزشــمــنــد شــهــری، راهکاری معقول، مؤثر و فوری برای آن اندیشید.
