به گفته برخی کارشناسان نفتی، مساله اصلی در تجارت فرآورده‌های نفتی ایران به افغانستان حجم نقدینگی در این کشور است. اگر گردش دلار در بازار این کشور در جریان باشد ایران می‌تواند فراورده های نفتی خود را به این کشور صادر کند چون حتی با وجود تغییر و تحولات سیاسی در افغانستان، دو محصول بنزین و گازوئیل از محصولات مورد نیاز این کشور است و سیستم روشنایی و حمل‌ونقل افغان‌ها در این کشور به واسطه بنزین و به طور عمده گازوئیل تامین می‌شود.
آخرین آمار‌های تجارت خارجی ایران نشان می‌دهد از ۳۴ میلیارد دلار صادرات غیرنفتی ایران به دیگر کشور‌ها در سال گذشته بیش از ۲/۳ میلیارد دلار آن به افغانستان بوده است. ایران همچنین در فصل بهار سال جاری توانسته ۵۷۰ میلیون دلار کالا به افغانستان صادر کند. هر چند این عدد در مقایسه با مدت مشابه سال قبل به لحاظ ارزشی افزایشی ۷۵ میلیون دلاری را نشان می‌دهد، ولی از نظر وزنی صادرات ایران ۷۲ هزار تن کاهش یافته است. اما نکته نگران‌کننده ماجرا آنجاست که طبق آمار در سال ۲۰۱۹ ایران سهم ۱۸ درصدی را در بازار افغانستان به خود اختصاص داده بود و مهم‌ترین کشور تامین‌کننده کالا برای افغانستان بود. اما در سال ۲۰۲۰ حجم تجارت ایران به افغانستان با ۱۷ درصد کاهش روبه‌رو بوده، این در حالی است که کشورهای چین، ترکیه، پاکستان، روسیه، هند و امارات متحده عربی به دنبال افزایش سهم تجاری خود در افغانستان هستند. از سوی دیگر بر اساس گزارشی که یک موسسه تحقیق و مشاوره نفت و گاز ایران منتشر کرده است، ایران از ماه مه ۲۰۲۰ تا مه ۲۰۲۱ حدود ۴۰۰ هزار تن سوخت به افغانستان صادر کرده است. طبق آمار وزارت دارایی، اتاق‌های بازرگانی و سایر شرکت‌های خصوصی افغانستان، در فاصله مارس ۲۰۲۰ تا مارس ۲۰۲۱، ارزش واردات از ایران ۳۶۷ میلیون دلار بوده که عمده آن سوخت بوده است. دو تامین کننده نفت مهم دیگر کشورهای ترکمنستان و ازبکستان هستند که عمدتا نفت به افغانستان می فروشند و ارزش تجارت آنها به ترتیب ۲۵۷ میلیون دلار و ۲۳۶ میلیون دلار است. یک منبع آگاه به رویترز گفته است: بیش از یک میلیون تن در سال معادل بیش از ۲۰ هزار بشکه در روز سوخت ایران به افغانستان می‌رود.
نقش رویکرد دولت جدید در صادرات به افغانستان
یکی از فعالان صادراتی اصفهان به اصفهان‌زیبا آنلاین می‌گوید: افغانستان یکی از بازارهای پررونق صادراتی ایران بوده است، محصولاتی مانند بنزین و گازوئیل به این کشور صادرمی شود، تا زمانی که شرایط در افغانستان تثبیت شود صادرات فرآورده های نفتی به این کشور نوسان دارد.
حمیدرضا مومنی تصریح می کند: فاصله مکانی، هم مرز بودن و هزینه حمل‌ونقل امتیازاتی هستند که افغانستان برای تجارت با ایران دارد، به واسطه توافقاتی که از گذشته ایران با طالبان دارد می‌توان از این فرصت برای افزایش صادرات فرآورده‌های نفتی استفاده کرد ولی روال سیاست‌های بین المللی نشان می‌دهد که در چنین شرایطی افرادی از قبل برای دست گرفتن بازار باهم رایزنی کردند و فقط این وسط از عده‌ای استفاده می‌کنند که به اهدافشان برسند و بازار را به دست بگیرند.
مومنی بیان می‌کند: تعاملات بین ایران و طالبان در دولت قبلی شکل گرفته و باید منتظر ماند و دید دولت جدید چه رویکردی درخصوص سیاست‌های برون مرزی دارد و چه شرایطی را فراهم می‌کند تا بازار را از دست ندهیم.
این فعال صادراتی اذعان می‌کند: هرات فرصت مناسبی برای تبادلات ارزی ایران بود و دلارهای هراتی و کابلی با قیمت مناسب جابه جا میشد درواقع هرات همیشه دروازه‌ای بود تا ایران با کشورهای دیگر مراوده داشته باشد، امیدواریم این تحولات به نفع مردم باشد نه به نفع سیاسیونی که در کشورهای دیگر هستند و مدیریت می‌کنند تا منطقه را به چالش بکشند و امیدواریم این تحولات باعث رشد تجارت بین دو کشور شود.
مومنی عنوان می‌کند: طی سال‌های گذشته در مرزها بامشکل مواجه بودیم و در نقل‌و‌انتقال فراورده‌های نفتی مشکلاتی ایجاد شد، بعضا کامیون ها به آتش کشیده شد و الان هم این نوسانات به شکل دیگری اتفاق افتاده است. فضای رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی نشان می‌دهد رضایت عمومی بابت وضع موجود افغانستان وجود ندارد که این نبود رضایت عمومی می‌تواند برای حمل‌ونقل کالاها مشکلاتی ایجاد کند و بازار را متزلزل کند ولی اگر تعاملات درست شکل بگیرد بازار حفظ می شود، اگر از لحاظ امنیتی شرایط تثبیت شود می توان با نگاه سیاست برون مرزی جلوی حذف این بازار را گرفت.
حجم گردش دلار در افغانستان تعیین کننده است
اینطور که ایسنا گزارش داده است یک مقام ایرانی به رویترز خبر داده که ایران صادرات سوخت به افغانستان را چند روز قبل به درخواست دولت جدید این کشور همسایه ازسرگرفته است. حمید حسینی، از اعضای هیات مدیره و سخنگوی اتحادیه صادرکنندگان فرآورده های نفت، گاز و پتروشیمی ایران به رویترز گفت: طالبان پیامی را به ایران ارسال و اعلام کرد که می توانید به صادرات فرآورده‌های نفتی ادامه دهید.
در همین حال یک کارشناس نفتی به اصفهان‌زیبا آنلاین می گوید: بخش عمده صادرات ایران به افغانستان را فرآورده‌های نفتی تشکیل می‌دهد، افغانستان باید سوخت موردنیاز خود را تامین کند. درست است که تغییرات سیاسی در افغانستان رخ داده ولی بنزین و گازوئیل دو محصول موردنیاز بازار این کشور است. به طور عمده نیز افغانستان گازوئیل مصرف می کند چون سیستم برق این کشور گازوئیل سوز و مازوت سوز است و روشنایی خود را اینگونه تامین می کنند.
سعید ساویر تصریح می کند: مساله اصلی این است که میزان نقدینگی در افغانستان به واسطه این تحولات سیاسی به چه صورت است، قبلا امریکا در بازار این منطقه حضور داشت و گردش دلار انجام میشد و ارز در افغانستان موجود بود، اگر در بازر افغانستان گردش نقدینگی وجود داشته باشد به راحتی می توان تجارت کرد.
ساویز اظهار می کند: وقتی که افغانستان کاملا در دست طالبان بود و صادرات فراورده‌های نفتی انجام میشد نیروهای امریکایی نیز خریداری می‌کردند ، وقتی افغانستان نیاز به سوخت برای خودرو و برق دارد نگرانی بایت اینکه از ایران واردات نداشته باشد وجود ندارد ولی مساله اصلی گردش حجم نقدینگی در این کشور است که مشکلاتی را در تجارت ایجاد می‌کند.
