شهرداری مدیر اصلی شهر است. اگرچه با گذشت زمان، بخشی از وظایف و مسئولیت‌های خود را به سازمان‌ها و نهادهای دیگر داده است، اما به همین نسبت فعالیت‌هایش تخصصی‌تر شده است؛ مثلا در همین متن می‌خوانیم که امور آب و فاضلاب شهر اصفهان با شهرداری این شهر بوده است. امروزه این امر به شرکت جداگانه‌ای سپرده شده است، اما در عوض مسائلی مانند بازیافت، امور آرامستان و ده‌ها موضوع تخصصی دیگر بر عهده این نهاد گذاشته شده است. اگر بخواهیم بدانیم اوضاع شهر اصفهان در 1340 چه شکلی بوده است، باید بفهمیم شهرداری اصفهان در آن زمان دست‌به‌کار احداث یا آسفالت چه خیابان‌هایی بوده است؟ چه فعالیت‌هایی را در محدوده شهر مشغول به کار بوده است و در حوزه‌های مختلف شهری چه پروژه‌هایی را در دست اقدام داشته است؟شهرداری که سکان‌دار اداره شهرداری اصفهان در 1340 بود، شخصی به نام دکتر نوذری بود. او هم به شهر اصفهان علاقه داشت و هم مایل بود علاقه‌اش را ابراز کند. دکتر نوذری پس از چند ماهی که به این سمت منصوب شد، یک سخنرانی رادیویی ترتیب داد و در آن به تشریح اقدامات سازمان متبوعش پرداخت. ما در این سخنرانی حدودوثغور فعالیت‌های شهرداری را دریافته و از خلال آن می‌فهمیم شهر اصفهان در شصت سال پیش در چه سطحی از مدنیت و خدمات شهری قرار داشته است؛مثلا در همین گزارش، شهردار عنوان می‌کند که شش رشته پل، هر یک به طول 40 متر، روی خیابان بزرگمهر ایجاد شده است. این پل‌ها روی مادی‌هایی که از زیر خیابان می‌گذشتند، نصب شده است. یا در این گزارش می‌فهمیم که خیابان گیو (حسین‌آباد) در حال ساخته‌شدن است. میدان دروازه شیراز در حال تکمیل است. اوضاع بهداشت و آسفالت شهر چگونه است. نگاه شهرداری به مقوله گردشگری چیست. توزیع خدمات شهری در سطح شهر چه شکلی بوده است. بر اساس این گزارش ما حدودوثغور شهر را درمی‌یابیم. اینک متن سخنان شهردار:
سخنان شهردار اصفهان از رادیو اصفهان
برای بنده که افتخار خدمتگزاری با سمت شهردار اصفهان نصیبم شده است، جای بسی مباهات است که این خدمت در زمان استانداری جناب آقای سراج حجازی به عهده این‌جانب گذاشته‌شده است. اینک که پس از یک‌ماه‌واندی خدمت در شهر شما این گزارش را تقدیم می‌دارم، بایستی اعتراف کنم که شخصا امید داشتم در این مدت بیش از مواردی که به عرض می‌رسانم،برای بهبود وضع شهر اقدام کرده باشم؛ ولی چون امور عمرانی مستلزم غور و بررسی دقیق است، امیدوارم در گزارش ماهیانه ماه آتیه خدماتی انجام گرفته باشد که آثار آن را اهالی محترم اصفهان به چشم دیده باشند و گزارش شهردار حاصلی از کار انجام شده باشد.
توصیف شهر اصفهان
شهر اصفهان ازنظر طبیعی بسیار زیباست. در گوشه و کنار و در پشت و خم کوچه‌های تنگ و باریک این شهر، مادی‌هایی عبور می‌کنند که با اقدام ساده و درعین‌حال اساسی می‌توان اطراف این مادی‌ها را به بلوار و گردشگاه‌های زیبایی مبدل کرد. به‌طورکلی با بودن رودخانه زیبای زاینده‌رود و این مادی‌ها، بزرگ‌ترین نعمت پروردگار به این شهر ارزانی شده است. ازنظر تاریخی و باستانی، اصفهان یگانه‌شهر باارزش کشور است و همان‌طوری که می‌دانیم شهرت جهانی دارد و نام شهر اصفهان همیشه با احترام برده می‌شود. عمران و اصلاح این شهر موجب خواهد شد نام و ارزش اصفهان بیش ازآنچه هست، صورت واقعیت و حقیقت به خود بگیرد. البته برنامه‌های طویل‌المدت برای ده سال آینده تهیه و تنظیم خواهد شد که به‌موقع خود در حین طرح بودجه سال آتیه، خصوصیات این برنامه به استحضار اهالی محترم شهر خواهد رسید و امید می‌رود که تهیه و اجرای این برنامه ده‌ساله، شهر اصفهان را آن‌طوری که درخور شأنش است، شاخص کند و زیبایی‌های طبیعی و معنوی آن را به نحو احسن جلوه‌گر سازد و موجبات رفاه و آسایش اهالی محترم شهر، آن طوری که بایدوشاید فراهم شود.
گزارش فعالیت‌ها
اینک به‌طور اختصار گزارش کارهای شهرداری در مدت چندروزه آخر آبان‌ماه و آذرماه 1340 مطابق ماده 28 قانون شهرداری به استحضار اهالی محترم شهر می‌رسد:
امور اداری: چون لازم بود در سازمان شهرداری برای تسریع در انجام وظایف محوله تجدیدنظر شود، سازمان جدید شهرداری از پنج قسمت (امور اداری، فنی، مالی، امور شهر، آتش‌نشانی و موتوری) تشکیل شدند و برای تصدی قسمت‌ها و دوایر شهرداری به‌تدریج اشخاص صحیح‌العمل و کاردان انتخاب و به کار گماشته شدند. ازآنجایی‌که شهرداری مأمور خدمت به اجتماع است، به کلیه کارمندان شهرداری دستور داده شد که با تمام قوا مراجعات حقه و مشروع اهالی را به نحو احسن و در اسرع اوقات انجام دهند و با مراجعان محترم با نهایت خوش‌رویی و ادب رفتار کنند.
کارهای عمرانی: الف: کارهایی که انجام شده: 1. زیرسازی و آسفالت میدان هاتف؛ 2. ساختمان شش رشته پل هر یک به طول 40 متر در خیابان بزرگمهر؛3. ساختمان دو رشته پل در خیابان 16متری گیو بخش پنج (خیابان حسین‌آباد)؛4. ساختمان یک‌رشته پل در مسیر خیابان باب‌الدشت؛ 5. زیرسازی و جـــدول‌ســـازی کوچــه بـیـمــارستان بغوسخانیان؛6. ساختمان پاسگاه و عوارض در خیابان کاوه؛ 7. ساختمان پاسگاه وصول عوارض شهرداری در کنار پل شهرستان؛ 8. شروع عملیات جدول‌سازی خیابان مـحمــدرضــاشــاه (مـســجــد ســیــد)؛ 9. جدول‌سازی و چمن‌کاری خیابان چهارباغ پایین؛ 10. عملیات ساختمانی و تزیین میدان دروازه شیراز؛ 11. سدسازی و جوی‌سازی ابتدای کوچه سیچان؛ 12. رگلاژ و شفته‌ریزی خیابان دادگستری که قریبا آسفالت خواهد شد.
ب: کارهای در دست اقدام: چون[مانند] قسمت اعظم سال گذشته با بودجه مختصری که در اختیار شهرداری بود، برنامه‌ای برای چهارماهه آخر سال تنظیم و چند قسمت کارهای عمرانی به این شرح در نظر گرفته شد:
1. مبلغ چهار میلیون ریال برای ساختمان چهارباب اتاق در پشت شهرداری در نظر گرفته شده بود که با مقتضیات فعلی، موجبی برای صرف چنین مبلغ گزاف به نظر نرسید. با هدایت و راهنمایی جناب آقای استاندار و بنا به تقاضای اعضای شورای عالی شهر و استقبال ساکنان محترم شهر اصفهان، سه‌میلیون‌وپانصد هزار ریال از این وجه اختصاص به ساختمان قسمتی از پل جدید زاینده‌رود داده شد که این پل علاوه بر ارزش اقتصادی و اجتماعی موجبات حفاظت دو پل قدیمی و تاریخی سی‌وسه‌پل و پل خواجو را فراهم خواهد آورد. پانصد هزار ریال دیگر برای تعمیرات ضروری و فوری کشتارگاه که بر بهداشت مردم اثر بسزایی خواهد داشت، تخصیص داده شد؛2. خاک‌ریزی و تسطیح و رگلاژ بلوار فرح (ملت)؛ 3. نهرسازی در چهارباغ بالا مطابق نظریه انجمن آثار باستانی؛4. ساختمان کتابخانه و قرائت‌خانه در کنار میدان 24 اسفند (انقلاب)؛ 5. جدول‌بندی و چمن‌کاری چهارباغ صدر (خواجو)؛ 6. آسفالت خیابان محمدرضاشاه از فلکه محمدرضاشاه تا میدان هاتف (میدان قیام)؛ 7. احداث کوچه هشت‌متری باغ سهیل طبق نقشه مصوب؛ 8. احداث امتداد کوچه‌باغ جنت (معتمد) و اتصال آن به خیابان پهلوی (مطهری)؛9. احداث امتداد خیابان محمدرضا شاه پهلوی در بخش دو؛ 10. احداث کوچه هشت‌متری خاقانی در بخش پنج؛ 11. احداث خیابان منوچهری در بخش 4 محله خواجو؛ 12. احداث و تعریض خیابان مولوی (؟)؛ 13. ساختمان رختشوی‌خانه در بخش سه؛ 14. ساختمان پارک شهر و باغ کودکان در کنار زاینده‌رود؛ 15. تبدیل باغ سنبلستان به قلمستان، توسعه گلخانه و ایجاد باغ کودکان در محوطه سنبلستان؛ 16. ساختمان پنج دستگاه مستراح عمومی در نقاط پرجمعیت شهر.
امور جاری شهر
1. به روسای برزن‌ها برای انجام حوائج مشروع مردم اختیارات وسیعی داده‌شده است و بهانه‌ای برای نداشتن اختیارات یا نبودن وسایل باقی نمانده است. دستورهای مؤکد به روسای برزن‌ها برای شن‌ریزی و تسطیح و نظافت کوچه‌ها داده‌شده و با توجه مختصری معلوم شد که شن رودخانه که حقا و قانونا متعلق به شهرداری است، به جهاتی تابه‌حال در دسترس شهرداری نبوده و شهرداری همه‌ساله مبالغ زیادی برای خریدش پرداخته است، دستور داده شد تا انجام تشریفات لازم برای واگذاری قطعی حق فروش شن رودخانه به شهرداری که در دست اقدام است، برزن‌ها احتیاجات تسطیح کوچه‌ها را از شن با وسایل شهرداری و در صورت لزوم با اجاره وسیله حمل‌ونقل، کلیه کوچه‌های شهر را تسطیح و شن‌ریزی کنند و تا این تاریخ تعداد زیادی کوچه‌های شهر تسطیح و شن‌ریزی شده است. در حدود پانصد حلقه چاه آب باران در بخش‌های مختلف شهر تنقیه و چندین حلقه چاه جدید احداث‌شده است.
به مقاطعه‌کار فاضلاب که از طرف سازمان برنامه گماشته شده است، دستور داده شد که در اسرع وقت خیابان‌ها و کوچه‌ها را به‌صورت اولیه برگرداند و به شهرداری تحویل نماید. چون حفظ و حمایت اموال شهرداری موردتوجه است، به برزن‌ها دستور داده شد اولا کلیه اراضی متعلق به شهرداری را در هر بخش فورا محصور نمایند و ثانیا چون دایره باغات مرتبا به درختکاری شهر ادامه خواهند داد، کلیه درختانی که کاشته می‌شود به روسای برزن‌ها تحویل نموده، و رسید دریافت نماید. و نیز ازنظر حفظ درختان و ایجاد مسئولیت مشخص مقرر شد تمام درختان شهر صورت‌بندی و تعداد آن‌ها تعیین و درختان هر برزن به رئیس برزن مربوطه تحویل داده شود. انجام این دستور علاوه بر اینکه حفاظت اموال شهرداری را در بردارد، با تشخیص مسئولیت، روسای برزن‌ها موظف خواهند بود بر آبیاری درختان نظارت داشته باشند. در اراضی شهرداری در بستر زاینده‌رود برای کاشتن هفت هزار درخت گودبرداری شده، که این درختان اکثرا ازنظر بهبود وضع هوا و تأمین زیبایی بستر رودخانه غرس خواهند شد و روی‌هم‌رفته تا حال سه هزار و دویست اصله درخت در نقاط مختلف شهر کاشته شده است. تعداد دویست صندوق مخصوص زباله تهیه و آماده‌شده است که در نقاط مختلف گذاشته خواهد شد. این صندوق‌ها با چوب متعلق به شهرداری و به‌وسیله نجاری که در استخدام شهرداری است، ساخته‌شده و فقط هزینه لولا و دستگیره آن، که مبلغ بسیار کمی است، پرداخته شده است. برای بهبود وضع بهداشتی اماکن عمومی یک اکیپ بسیار مجهز مرکب از کارشناسان اداره بهداشت و مأموران شهرداری تعیین‌شده‌اند که با برنامه‌های صحیح و اصولی اقدام سریع و لازم برای تأمین بهداشت شهر بنمایند. شکی نیست که آثار کار این مأموران را اهالی محترم شهر در آتیه نزدیکی ملاحظه خواهند فرمود. در قسمت ارزاق عمومی و تعدیل نرخ‌ها در هتل‌ها و رستوران‌ها به‌منظور جلب سیاحان که بلاشک اثرات مهم اقتصادی در شئون شهر دارد، اقدامات مؤثری شده است.
قسمت آتش‌نشانی و موتوری: برای تکمیل وسایل آتش‌نشانی به‌طوری‌که مأموران بتوانند به کوچه‌های تنگ و بازار در صورت لزوم دسترسی پیدا کنند، دو دستگاه اتومبیل آتش‌نشانی جدید خریداری‌شده که قریبا به شهرداری تحویل خواهند شد و نیز در قسمت موتوری و آتش‌نشانی دایره سوانح شهری تشکیل شد، که در موقع لزوم بتوانند به سانحه زدگان کمک‌های فوری و لازم را بنمایند. برای حفظ اتومبیل‌های آتش‌نشانی دستور داده شد محوطه پشت شهرداری دیوارکشی و سقف‌گذاری شود که سرمای زمستان صدمه‌ای به اتومبیل‌های آتش‌نشانی وارد نسازد. در ماه گذشته 9 فقره آتش‌سوزی در شهر رخ‌داده است؛ به‌طوری‌که ساکنان محترم شهر خود گواه می‌باشند کلیه این آتش‌سوزی‌ها بر اثر جدیت مأموران آتش‌نشانی سریعا اطفا شده است. (مجاهد، دی 1340)
اقدامات شهرداری اصفهان در آگهی منتشره در مطبوعات
دو ماه بعد، شهرداری اصفهان با درج یک آگهی بلندبالا در روزنامه محلی مجاهد به شرح اقدامات خود پرداخت که از راه آن نیز می‌توان چشم‌انداز شهر اصفهان را در پایان سال 1340 ترسیم کرد. تاریخ آگهی 14/12/40 بود. معلوم بود که متن آگهی نیز به‌وسیله خود شهردار اصفهان، یعنی دکتر نوذری، نوشته شده است:
«علاوه بر اینکه آثار باستانی شهر اصفهان و ذوق و هنر استادان چیره‌دست این شهر موردتوجه جهانگردان خارجی و مسافران داخلی است، موقعیت و مزایای طبیعی و مناظر بدیع و دلپذیری که در جنب صنایع جدید تجلی دارد، سبب شده است هرسال عده زیادی به این شهر روی آورده و از سرچشمه فیاض هنر و صنایع ظریفه و آب‌وهوای معتدل اصفهان استفاده کنند که این امر درعین‌حال به بهبود وضع اقتصادی مردم شهر کمک مؤثری می‌کند. در چنین وضعیتی شهرداری که عهده‌دار تأمین زیبایی شهر و جلب‌توجه بیشتر عشاق صنایع ظریفه و آثار باستانی به اصفهان است، از چند هفته قبل اقداماتی را آغاز کرده که به زیبایی شهر و مناظر طبیعی آن بیش‌ازپیش افزوده شود. برای اینکه اهالی محترم و علاقه‌مندان به اصلاحات و زیبایی شهر در حفظ گل‌های میادین، درختان خیابان‌ها و چمن‌کاری با شهرداری اشتراک مساعی صمیمانه بیشتری مبذول فرمایند، ذیلا توجه مردم را به نکات زیر معطوف می‌دارد:
در میدان دروازه شیراز باغچه‌ای به شعاع شانزده متر احداث و ساختمان آب‌نمای آن نیز آغاز شده که به‌زودی گل‌کاری و سایر تزیینات آن برای قبل از فروردین انجام خواهد شد.
چون خیابان چهارباغ از خیابان‌های اصلی شهر و یادگار دوران مجد و عظمت سلاطین صفوی است، از چهارراه نظر به بعد جدول‌سازی و ریگ‌ریزی شده، پیاده‌روها به عرض دو متر و چمن‌کاری قسمت وسط به عرض دو متر در طول، متجاوز از دو هزار متر تا سی‌و سه‌پل انجام و تفرجگاهی برای اهالی محترم و استفاده مسافران احداث شده است.
در ابتدای چهارباغ پایین از دروازه دولت تا فلکه پهلوی (میدان شهدا) در طول یک‌هزاروپانصد متر علاوه بر جدول‌سازی پیاده‌رو، دو طرف به عرض دو متر، شن‌ریزی و در پیاده‌رو دو طرف وسط خاک قرمز ریخته شده و در وسط نیز به عرض دو متر چمن‌کاری شده است. حاشیه شن‌ریزی برای عبور و مرور دوچرخه‌سواران اختصاص داده‌شده است. برای به ثمر رسیدن چمن و درختان گل سرخ که در طول خیابان چهارباغ بالا و چهارباغ پایین و باغچه چهارراه نظر کاشته شده، همکاری صمیمانه مردم لازم است.
برای حفاظت از گل‌کاری میدان‌های دروازه شیراز، میدان چهارراه نظر (میدان کورش کبیر) و میدان 24 اسفند و چمن‌کاری تا میدان پهلوی، شهرداری مأمورانی گماشته است که وظیفه آن‌ها مراقبت در آبیاری و نگهداری آن حدود خواهد بود.
پارک شهر و باغ کودکان در خیابان پهلوی تا 25 اسفندماه آماده برای استفاده اهالی محترم شهر خواهد شد.
شهرداری از اهالی محترم، که خود به زیبایی شهر و عظمت و آبروی خانه و زادگاه خود علاقه دارند، درخواست می‌کند از ورود اطفال در محل‌های گل‌کاری و چمن‌کاری و دست زدن به گل‌ها و درختان شهر به‌طور مؤثر جلوگیری کنند تا شهرداری قادر به ادامه فعالیت خود برای عمران و آبادی شهر باشد. شهردار اصفهان ـ دکتر نوذری » (مجاهد، اسفند 1340)
