از ابتدای سال جاری کارشناسان حوزه آب،در خصوص سال آبی آینده ابراز نگرانی کرده‌اند. اگرچه طبق پیش‌بینی‌ها می‌گویند پاییز و زمستان 1400 هم دیو خشک‌سالی را از پا درنمی‌آورد، اما اکنون و در روزهای پایانی آبان‌ماه، با گذر از بارندگی‌های چند روز اخیر، بارقه‌هایی از امیدواری در دل اصفهانی‌ها روشن شده است.
حالا اما این پرسش مطرح می‌شود که آیا ممکن است مشابه تجربیات قبل، شاهد خطا در پیش‌بینی‌های هواشناسی باشیم و ورق به نفع اصفهانی‌ها و قلب ترک‌خورده زمین برگردد؟ پرسش مهم‌تر اینکه اگر به چنین شرایطی دست پیدا نکنیم، چه راهکارهایی می‌تواند ما را از سال آتی و مشکلات ناشی از تنش آبی عبور دهد؟
خشک‌سالی ادامه دارد...
یک پژوهشگر آب‌وهوا دراین‌باره مــی‌گویــد: «بــه‌رغــم پیش‌بینی‌های صورت‌گرفته در حوزه هواشناسی، تا ۱۶ آبان، بارش‌های سال آبی ۱۴۰۱-۱۴۰۰ در استان اصفهان نسبت به مدت مشابه سال گذشته، ۵۷۹درصد و نسبت به میانگین بلندمدت ۶۵درصد افزایش داشته است و با این حساب تا به اینجا در ترسالی به‌سر می‌بریم؛ اما در ارتباط با منابع آبی، آنچه اهمیت دارد، خشـک‌ســالــی یا ترسالی‌های هیدرولوژیکی است.»
احسان مرادی ادامه می‌دهد: «درواقع خشک‌سالی هیدرولوژیکی، با تأخیر نسبت به خشک‌سالی هواشناسی ظاهر می‌شود و معمولا ماندگارتر است؛ به‌عنوان‌مثال، سال آبی گذشته در بیشتر مناطق کشور خشک‌سالی بود. این خشک‌سالی با تأثیری که بر جریان منابع آب سطحی و زیرزمینی و همچنین رطوبت خاک می‌گذارد، خشک‌سالی هیدرولوژیکی را سبب می‌شود و حالا اگرچه در سال آبی جاری تا به اینجا، ترسالی هواشناسی رخ‌داده، اما این فقط یک واژه است و وقتی به منابع آبی زیرزمینی و سطحی نگاه می‌کنیم، می‌بینیم به‌خصوص در استان اصفهان آن‌قدر کسری منابع آبی داریم که همچنان خشک‌سالی هیدرولوژیکی حاکم است.»
این فعال محیط‌زیست با اشاره به اینکه حتی اگر تا پایان سال آبی، میانگین بارشی فراتر از نرمال باشد و ترسالی رقم بخورد، بازهم خشک‌سالی هیدرولوژیکی تداوم خواهد داشت، توضیح می‌دهد: «مدیریت کلان منابع آبی در کشور ما و به‌خصوص در قبال استان اصفهان آن‌قدر ضعیف است که ما، حالاحالاها به منابع آبی بدهکاریم و به این راحتی‌ها از خشک‌سالی هیدرولوژیکی خارج نخواهیم شد.»
مرادی ضمن انتقاد از عملکرد برخی مدیران در حوزه مدیریت آب، می‌افزاید: «هنوز در کشورمان در سطوحی از مدیریت مرتبط با آب و محیط‌زیست، مدیرانی وجود دارند که به جای تفکر ملی با تفکر قومیتی یا غیرعلمی به مسائل نگاه می‌کنند، که نتیجه آن ماجرای فرونشست وحشتناک اصفهان، ترک‌های عظیم در بناهای تاریخی، نابودی میلیون‌ها اصله درخت، خالی‌شدن بی‌سابقه سد زاینده‌رود، نابودی معیشت جمعیت عظیمی از کشاورزان و باغداران و مشاغل مرتبط با آن‌ها، را رقم می‌زند؛ درحالی‌که این شرایط بی‌درنگ به چاره‌اندیشی و حل اورژانسی مشکلات نیاز دارد؛ اما متأسفانه شاهد آن هستیم که طی سال‌های اخیر نه‌تنها کار تأثیرگذاری در قبال منابع آبی اصفهان انجام‌نشده، بلکه بارگذاری‌های جدید و عجیب ازجمله انتقال آب از حوضه بحرانی زاینده‌رود به سایر حوضه‌ها مــانــنــد طرح بــن-بــروجــن تصویب می‌شود.»
او با تأکید بر اینکه احیای منابع آبی اصفهان آرزویی محال نیست، تأکید می‌کند: «این آرزوی دور از دسترس یک راه بیشتر ندارد: بازگشت به قانون.»
حذف کاربری‌های مغایر با قانون
مرادی توضیح می‌دهد: «ما قوانین خوبی در ارتباط با آب داریم که به قانون آب معروف‌اند؛ اما این قوانین چه می‌توانند بکنند؟ در وهله اول از بارگذاری‌های جدید آبی، نظیر انتقال آب‌هایی که زاینده‌رود را به نابودی کشاند و همچنین صنایع و کشاورزی‌های پرآب، جلوگیری می‌کند؛ دیگر اینکه، کلیه بارگذاری‌های غیرقانونی طی سال‌های گذشته را باطل می‌کند و مورد سوم اینکه، چون اولویت مصرف آب شرب است و آن را جزو پدافند غیرعامل می‌دانند، با عمل به قانون هیچ شخص یا اولویت دیگری نمی‌تواند نیاز مردم به آب شرب را به خطر اندازد.»
او به دیگر آثار حاکمیت قانون درزمینه مدیریت منابع آبی اشاره‌کرده و می‌افزاید: «قوانین و مصوبه‌هایی در ارتباط با حقابه محیط‌زیست و تالاب‌ها داریم که مطابق آن، مصرف‌کردن حقابه محیط‌زیست برای مصارف دیگر غیرقانونی است و این خود باعث حفظ بخش زیادی از منابع آبی می‌شود؛ همچنین انتقال آب از زاینده‌رود به یزد منوط به افتتاح و بهره‌برداری از تونل سوم کوهرنگ بوده (که هنوز افتتاح نشده) و انتقال آب یزد قرار بوده فقط برای شرب باشد که اعمال قانون در این زمینه‌ها می‌تواند به ذخیره‌سازی آب و جلوگیری از کاربردهای غیرمجاز آن منجر شود.
ورشکستگی آبی امروز محصول سوءمصرف دیروز
اما شهرام نخعی، کارشناس رسمی دادگستری در حوزه مهندسی آب، نیز دراین‌باره به مصرف پس‌انداز صدها سال در چند دهه اشاره‌کرده و می‌گوید: «متأسفانه افزون بر مصرف بی‌رویه، تغییرات اقلیمی باعث شده یخچال‌های طبیعی کوه‌های مرتفع ما طی چند سال گذشته ذوب شوند؛ بنابراین ذخیره مفیدمان را ازدست‌داده‌ایم. اکنون دچار بدترین نوع خشک‌سالی یا به تعبیری ورشکستگی آبی هستیم که ریشه‌یابی آن به سوءمصرف برمی‌گردد؛ بااین‌حال اقدامی که بشود برای امسال و سال‌های پیش رو در پیش گرفت، جلب مشارکت ذی‌نفعان در مدیریت و برنامه‌ریزی منابع آب است؛ چراکه ما به یک حکمرانی خوب در بخش آب نیاز داریم؛ چیزی که سال‌هاست آن را ازدست داده‌ایم.»
او ادامه می‌دهد: «در برنامه کوتاه‌مدت بــایــد وزارت نــیــرو و شــرکت‌هـــای آب‌منطقه‌ای از برداشت‌های غیرمجاز و غیرقانونی از منابع آب سطحی و زیرزمینی جلوگیری کند که نیازمند فراهم‌سازی ساختار با کمک مجموعه محترم قضایی و نیروی انتظامی است؛ اما در میان‌مدت تنها یک راهکار مهم وجود دارد و آن، حاکمیت صحیح در حوزه آن است؛ به این معنا که دولت باید ابتدا با شهامت مسئولیت مجوزهای اشتباهی را که اضافه بر توان یک حوضه آبریز صادرشده و به ذی‌نفعان اجازه داده که از منابع آبی مختلف برداشت کنند، بپذیرد و ضمن تعیین خسارت افرادی که در این زمینه سرمایه‌گذاری کرده‌اند، این مجوزها را حداقل به‌صورت موقت متوقف کند تا تعادل واقعی و طبیعی برقرار شود.»
اما مهدی بصیری، عضو هیئت‌مدیره انجمن پیام سبز، نیز با تأکید بر اینکه به فرض داشتن سالی پر بارش، بازهم نیازمند بازنگری در مدیریت آب هستیم، در گفت‌وگو با اصفهان زیبا می‌گوید: «شاید نتوانیم پیش‌بینی کنیم شرایط در سال پیش رو چگونه باشد؛ اما اگر خشک‌سالی یا حتی مانند سال‌های دور بارندگی نرمالی داشته باشیم، بازهم به مدیریت اصولی منابع آب نیاز داریم.»
او ادامه می‌دهد: «اگر مانند گذشته اجازه دهیم همه مصرف‌کنندگان آب در بالادست زاینده‌رود اختیار بهره‌برداری بی‌محدودیت داشته باشند و توسعه صنایع آب‌بر و چمن‌کاری در شهرها هم ادامه داشته باشد، مطمئنا سال بعد وضعیتمان بدتر خواهد بود؛ لذا لازم است عاقلانه فکر کنیم و چه آب به مقدار کافی باشد و چه نباشد، حقوق همه حقابه‌داران را به‌درستی رعایت کنیم.»
چمن‌کاری و توسعه صنایع آب بر ممنوع!
عــضــو هیئــت‌عــلــمــی دانشگاه صنعتی اصفهان با اشاره به اینکه روستاها و تالاب گاوخونی از منابع آبی سهمی دارند، می‌افزاید: «ما به حاکمیت قانون و حکمرانی آب احتیاج داریم تا بتواند منابع آبی را کنترل و حقوق بهره‌برداران را به‌درستی تأمین کند؛ نه اینکه مانند سال‌های اخیر همه از منابع بالادست استفاده کنند و سهمی به حقابه‌داران نرسد.» بــصیــری بــا بــیــان اینکه نتیجه این بهره‌برداری‌های بی‌رویه، فاجعه تاریخی فرونشست زمین است، بیان می‌کند: «این شرایط براثر سوءمدیریت و فقدان کنترل منابع آبی رخ‌داده و می‌تواند نه‌تنها آثار تاریخی و فاخر دوره صفویه و حتی سلجوقیان، که حتی اماکن عمومی و منازل شهروندان را دچار تخریب کند که این خود خیانت به تاریخ و تمدن شیعه محسوب می‌شود.»
این پژوهشگر و فعال محیط‌زیست درباره اقدامات اولویت‌دار برای مدیریت این شرایط نیز بیان می‌کند: «اولویت ما باید محدودسازی بهره‌برداری از منابع آب باشد؛ به‌عنوان‌مثال، در یزد برای صنعت نباید از اصفهان بهره‌برداری صورت بگیرد و از سوی دیگر کاهش مصرف در صنایع آب‌بر و پیشگیری از توسعه آن‌ها باید در دستور کار قرار گیرد؛ همچنین در حوزه‌های دیگر نیز باید مدیریت آب اعمال شود؛ ازجمله آنکه در این شرایط هیچ نیازی به فضای سبز کارخانه‌های ذوب‌آهن و فولاد نداریم؛ زیرا فضای سبز نمی‌تواند نقشی در تصفیه آلودگی‌های این کارخانه‌ها داشته باشد.»
او اضافه می‌کند: «چمن‌کاری و کاشت گل‌های فصل در شهر باید حذف شود و درختکاری جای آن را بگیرد؛ چراکه کاشت درخت بازده حداکثری در تصفیه هوا و تلطیف آن داشته و اگر آب اضافی هم برای آن مصرف شود، آبخوان زیر شهر اصفهان را تغذیه می‌کند؛ درحالی‌که آب مصرف‌شده برای آبیاری چمن به‌طور عمده تبخیر می‌شود.»
افزودن دیدگاه جدید