تحولات اخیر خاورمیانه با وجود بحران ها و عدم ثبات سیاسی برخی از کشورهای آن نشان می‌دهد در آینده‌ای نزدیک ما شاهد تغییرات و چالش‌های فراوانی در عرصه سیاسی، نظامی، امنیتی و ایدئولوژیکی منطقه خواهیم بود. موضوعی که کارشناسان و تحلیلگران این حوزه را به بررسی ابعاد این چشم انداز در منطقه و پیامدهای حاصل از چالش‌های احتمالی آن وا داشته است. از این رو مرکز مطالعات راهبردی خلیج فارس با همکاری انجمن ایرانی مطالعات غرب آسیا و گروه علوم سیاسی خانه اندیشمندان علوم انسانی طی یک نشست علمی موضوع خاورمیانه، تغییرات ژئوپولیتیک و چالش‌های پیشرو را با محوریت تأثیر محور مقاومت در ژئوپولتیک منطقه و با حضور اساتید حوزه بین الملل و تحلیلگران خاورمیانه در قالب آنلاین بررسی کردند.
احمد دستمالچیان، سفیر اسبق ایران در لبنان و اردن از جمله سخنرانان این نشست با بیان اینکه انقلاب جمهوری اسلامی ایران تحولات و دگرگونی‌های ژرف و عمیقی را در منطقه به وجود آورد، گفت: «انقلاب اسلامی، یک انقلاب تمام عیار در قالب شعارها و اهدافی بود که ویژگی‌های روشنگری، هدایت گری و جهت دهندگی آن باعث دگرگونی در مسیر عقیدتی و بینش سیاسی مردم ایران و جهان اسلام نیز شد.»
او افزود: «با شروع نهضت امام (ره) از 15 خرداد 42 یک هدف اساسی و بنیانی با عنوان مبارزه با استکبار جهانی به خصوص رژیم صهیونیستی و آمریکا پایه‌گذاری و از سوی ایشان پیگیری شد که تا آخرین لحظات عمر حضرت امام (ره) نیز ادامه پیدا کرد. به عبارتی ملت‌ها با داشتن یک انگیزه به حیات خود ادامه می‌دهند و ابقاء جهان اسلام تا به امروز تنها به دلیل هدفمند بودن و دغدغه‌مند کردن مسلمانان اتفاق افتاده است. چراکه این عقاید و ارزش‌ها هستند که انسان‌ها را به حرکت وا می‌دارند و مانع از سکون آن‌ها می‌شوند.»
به گفته دستمالچیان حضرت امام با توجه به این نکته بسیار زیرکانه و هوشیارانه عمل کردند و امروز با گذشت بیش از 40 سال از عمر پربرکت انقلاب اسلامی، آرمان‌های انقلاب همچنان اجرا و در ابعاد مختلف دیده می‌شود. او خاطر نشان کرد: «حضرت امام (ره) موضوع مقاومت را در بطن آرمان‌های انقلاب قرار دادند؛ چراکه انقلاب اسلامی بدون مقاومت هیچ معنایی ندارد. مقاومت عجین، هم‌جنس و همراه با انقلاب است. اگر روزی انقلاب اسلامی بدون مقاومت باشد، انگیزه و هدفی هم برای آن وجود نخواهد داشت و باعث ایستایی و سکون انقلاب می‌شود. در واقع وجود عنصر مقاومت باعث پیشرفت و رو به جلو رفتن انقلاب می‌شود. آنچه که درون آرمان‌های امام و اهداف انقلاب اسلامی در مبارزه با استکبار دیده می‌شود.»
محور مقاومت طعم تلخ شکست را به رژیم صهیونیستی چشاند
به گفته این دیپلمات پیشین کشورمان، عقاید و آرمان‌های امام (ره) در قالب انقلاب اسلامی ایران تبدیل به یک ایده و فرمول شد و بر اساس آن‌ها یک ساختار اساسی در جهان اسلام شکل گرفت. او گفت: «اولین ساختار برگرفته از مقاومت، ساختار حزب الله بود که حضرت امام مستقیماً بر آن اشراف داشتند و در کنار ایشان دست اندرکارانی همچون مرحوم شیخ الاسلام و شهید حاج قاسم سلیمانی نیز حضور داشتند که درخت ریشه‌دار حزب الله و مقاومت را آبیاری و تنومند کردند.»
دستمالچیان با اشاره به چگونگی شکل گیری محور مقاومت و تغییرات حاصل از آن در منطقه، افزود: «حضور محور مقاومت در منطقه باعث ایجاد تغییرات بسیاری شد. چند سال پس از پیروزی انقلاب اسلامی، رژیم صهیونیستی لبنان را اشغال کرد و در این کشور دولت دست نشانده‌ای را تشکیل داد. اما این رژیم به لبنان اکتفا نکرد و با نگاهی توسعه طلبانه به دنبال اشغال دمشق و پس از آن عراق به منظور دستیابی به چاه‌های نفت خلیج فارس از نیل تا فرات بود. در این شرایط محور مقاومت اما سد راه سیاست‌های رژیم صهیونیستی گشت و از همان زمان تغییرات مهم توازن قدرت در منطقه نیز آغاز شد. مقاومت در اولین گام خود و بر خلاف رویه معمول باعث شکست رژیم صهیونیستی در مقابل ارتش‌های عرب شد و برای اولین بار طعم تلخ شکست را به رژیم صهیونیستی چشاند. ارتش مقاومت نه تنها باعث اخراج رژیم صهیونیستی شد، بلکه با قدرت و توازنی که ایجاد کرد، رژیم صهیونیستی را مجبور به زانو زدن و امضاء قرارداد آتش بس در سال 2000 نیز کرد. شرایطی که رژیم صهیونیستی را وادار به تلاش دوباره در سال 2006 در جبران این شکست کرد، اما موفق نشد. به عبارتی تغییرات به وجود آمده در توازن و تعادل قدرت منطقه از سوی مقاومت سرآغاز تحولات بزرگتری در آینده شد. پس از آن زمان رژیم صهیونیستی به دنبال راه دیگری برای کسب پیروزی و غلبه بر معادله قبلی برآمد و با راه انداختن جنگ‌های نیابتی و مجهز کردن تروریست‌های تکفیری از راه دیگری برای شکست ارتش مقاومت استفاده کرد، که البته با هوشیاری ایران، مقام معظم رهبری و رشادت‌های شهید حاج قاسم سلیمانی این معادله نیز با شکست مواجه شد.»
به گفته سفیر اسبق ایران در لبنان، حزب الله در جنوب لبنان با سلاح‌های ابتدایی و در یک حماسه 33 روزه باعث شکست رژیم صهیونیستی در جنگ‌های نیابتی شد. شرایطی که باعث کشیده شدن خط مقاومت از جنوب لبنان تا یمن و دروازه‌های باب المندب شد و یک اتصال ساختاری میان حزب الله، بدریون، فاطمیون، هشد الشعبی، انصارالله و سایر گروه‌های مقاومتی به وجود آورد. او ادامه داد: «هم اکنون این نواحی تحت مدیریت و اختیار محور مقاومت با حضور صدها هزار رزمنده آموزش دیده است که جمهوری اسلامی ایران نیز بر آن‌ها اشراف کامل دارد.»
منطقه به یک گفتمان جدید نیاز دارد
دستمالچیان با بیان اینکه تغییرات به وجود آمده در منطقه بسیار ژرف و ژئوپلیتیک است و از روزی که جنگ‌های نیابتی در سوریه آغاز شد، خاورمیانه نیز تحت تأثیر آن‌ها در آمد، گفت: «کم کم نظم قدیم رو به اضمحلال و به سوی یک نظم جدید پیش رفت و این باعث در دست گرفتن معادله قدرت از سوی جبهه مقاومت شد.»
او گفت: «سه قدرت ترکیه، ایران و عربستان در منطقه را بسیار تأثیرگذار و هر یک به دنبال سهم خود هستند. در این میان اما جمهوری اسلامی ایران با زیرکی تمام و تا به امروز در این سهم گیری پیشرو بوده و نقش تعیین کننده و انکار ناپذیری در ایجاد محور مقاومت داشته است؛ نقشی که دوست و دشمن کشورمان آن را پذیرفته و به این موضوع اعتراف کرده‌اند.»
این دیپلمات پیشین خاطر نشان کرد: «محور مقاومت غیر از این که در عرصه نظامی و امنیتی پیروز است، در عرصه سیاسی و ایدئولوژیک نیز موفق بوده است. در حال حاضر دولت‌های مستقر در لبنان، عراق و سوریه از نظر ایدئولوژیک شرایط بسیار متفاوت و بهتری را نسبت به گذاشته دارند. برای مثال روزی صدام قدرت برتر عراق بود و حالا ما شاهد حضور حشد الشعبی و هزاران جوان داوطلب آموزش دیده و مجاهد در عراق هستیم. شرایطی که در سوریه و لبنان هم دیده می‌شود. به عقیده بنده این تغییرات قدرت در منطقه یک خیزش برای تغییرات گسترده‌تری در آینده منطقه و شکل گیری یک نظم جدید در خاورمیانه است.»
دستمالچیان با اشاره به علت شکست گفتمان‌های سلفی، تکفیری، وهابی و حتی گفتمان اخوانی در منطقه گفت: «عملکرد گفتمان‌های وهابی و تکفیری بسیار خونین، خشن و بی رحمانه بود و ازسوی افکار عمومی به خصوص جوانان عرب پس زده شد. گفتمان اخوانی نیز به دلیل عدم به روز بودن و کارایی داشتن در مصر شکست خورد. در حال حاضر جای گفتمان مقاومت بسیار خالی است و باید از این فرصت به وجود آمده استفاده کند و جای گفتمان‌های شکست خورده را بگیرد. مسئله‌ای که به عقیده بنده بسیار حائز اهمیت است. چراکه امروزه جوانان مسلمان و جهان عرب، منتظر حضور یک گفتمان جدیدتری هستند تا در شنیدن عقاید و اهداف آن به سمتش جذب شوند.»
محور مقاوت باید در قالب یک گفتمان عمل کند
این دیپلمات پیشین در پاسخ به این سؤال که گفتمان مقاومت چه تأثیراتی را در آینده منطقه و به طور کلی چه تحولاتی را در منطقه رقم خواهد زد؟ گفت: «تغییراتی که در آینده منطقه صورت خواهد گرفت، ادامه همان تغییراتیست که طی 20 سال گذشته و به تدریج شکل گرفت. زمانیکه تغییر از سنت به مدرنیته و در پروسه‌های اجتماعی و علمی اتفاق می افتد، همین تغییرات در پروسه‌های سیاسی و سایر ابعاد نیز دیده می‌شود. برای مثال تغییر از سنت به مدرنیته در حوزه تکنولوژی یا اقتصاد، یک تغییر همه جانبه است. همانطور که 20 سال گذشته جهان پذیرای صدام، مبارک و قذافی و انواع و اقسام حاکمان دیکتاتور بود، در آینده نیز به طور حتم سیستم‌های شیخکی، خاندانی و امیری در خلیج فارس مطابق با تغییراتی وسیع که وسایل ارتباطی در آن سهم بسزایی دارند، پیش می‌روند. چراکه آن‌ها مسلماً با پیشرفت جهان و البته حوزه سیاست کارایی لازم را در جهان آینده نخواهند داشت. در نتیجه گفتمان مقاومت که بر اساس روشنگری، احیاگری و بیدارگری فعالیت می‌کند، می‌تواند با فطرت مردم و در راستای آزادی خواهی حرکت کند. چراکه بستر رشد برای آن فراهم است و روز به روز تقویت خواهد شد.»
دستمالچیان ادامه داد: «اگر ما بتوانیم مقاومت را در بعد گفتمانی و با اسلوب‌ها، شکل‌ها و ابزارهای دقیق خود پیش ببریم و با ایجاد یک تئوری، افکار عمومی را تحت تأثیر قرار دهیم، روز به روز تأثیر بیشتری بر جهان عرب و اسلام خواهیم داشت. چراکه در حال حاضر هیچ گفتمان واقعی در منطقه وجود ندارد و یک گفتمان جدید همچون مقاومت که هدف آن بالا بردن آگاهی و ارتقاء علمی و فکری مردم است، می‌تواند پیروز میدان شود.»
این کارشناس خاورمیانه همچنین از آینده گفتمان مقاومت و تأثیر آن بر کشورهای حاشیه خلیج فارس گفت و افزود: «دیر یا زود آمریکا از منطقه خارج خواهد شد. شرایطی که رژیم صهیونیستی مخالف آن است. اسرائیل اصرار بر ماندن آمریکا در منطقه دارد، اولویت ایالات متحده اما منافع ملی خود است تا رسیدگی به امنیت رژیم صهیونیستی. لذا با خروج آمریکا از منطقه یک خلأ قدرت به وجود خواهد آمد. فضایی که نیروهای مقاومت با داشتن شاخص‌های قدرت می‌توانند از آن استفاده کرده و آن جای خالی را مسئولانه و حکیمانه پر کنند.»
او ادامه داد: «زمانی که گفتمان مقاومت جای گفتمان آمریکایی را در منطقه بگیرد و تثبیت شود، این طبیعیست که کشورهای عربی حوزه خلیج فارس مجبور به همراهی با مقاومت شوند. چراکه موج‌ها و سیگنال‌های گسترده‌ای در خصوص آزادی و دموکراسی از منطقه به سوی کشورهای تحت فشار فرستاده می‌شود. کشورهایی که مردم آن‌ها دخالت و مشارکتی در امور سیاسی ندارند و همین امر موجب یک خیزش در جامعه آن‌ها خواهد شد. از سویی شاید به طور کامل کشورهای عربی خلیج فارس با محور مقاومت همراه نشوند اما در هر حال خود را با شرایط جدید تطبیق می‌دهند. در این میان عربستان و قطر اما بسیار زیرکانه عمل می‌کنند و در حال حاضر نیز با وجود اختلافات سنگینی که در حوزه خلیج فارس وجود دارد، باز هم هم سو با دیگر کشورها همچون ایران نیستند. این در حالیست که شورای همکاری خلیج فارس طی سال‌های بسیار و از زمان پیروزی انقلاب اسلامی ایران تاکنون نتوانست یک گام اساسی در جهت این تضادها و چالش‌های داخلی خاورمیانه بردارد. تضادها و مشکلاتی که روز به روز عمیق‌تر می‌شوند. خصوصاً اگر یمن و انصارالله در مبارزه با عربستان پیروز شود، محور مقاومت پتانسیل مضاعفی را در منطقه به دست خواهد آورد و این موضوع کشورهای خلیج فارس را با چالش‌های جدی‌تری روبرو خواهد کرد.»
افزودن دیدگاه جدید