در مدت مشابه سال 1399 نیز، تعداد فوتی‌ها 15 نفر اعلام‌شده است که همه مرد بوده‌اند و آمار کلی متوفیان مسموم این سال، به 50 نفر می‌رسد. این در حالی است که در خانه‌هایی که با دستگاه‌های گرمایش از کف، اسپیلت، شوفاژ یا چیلر گرم می‌شوند و مجهز به سیستم‌های تهویه مطبوع هستند، کمتر کسی دچار مرگ خاموش می‌شود. این مسئله نشان می‌دهد که باید در استفاده از وسایل گازسوز، جانب احتیاط را به‌شدت رعایت کنیم!
توسعه نامتوازن شهری، تقسیم ناعادلانه فضای زیستی، حاشیه‌نشینی، فقر زیرساخت‌های مصرف انرژی، بی‌توجهی به یکپارچه‌سازی سیستم‌های گرمایشی در ساخت‌وساز، زندگی در بافت فرسوده، تولید بی‌رویه بخاری‌های گازسوز و فقر مالی در بسیاری مواقع موجب رعایت نکردن موارد ایمنی در استفاده از وسایل گازسوزِ گرمایشی و درنهایت، مسمومیت و مرگ با مونوکسید کربن می‌شود. اما این گاز کشنده چیست و با ما چه می‌کند؟
گازِ بی‌بو با خاصیت مرگ‌آوری تضمینی!
گاز مونوکسید کربن، گازی بی‌رنگ‌وبو است که عمده‌ترین منبع تولید آن، سوختن ناقص نفت و گاز است، ولی بسیار محتمل است که براثر سوختن هر نوع ماده سوختنی در محیط‌های در بسته و بی‌اکسیژن تولید شود. یکی از نشانه‌های مسمومیت با مونوکسیدِ کربن، شبیه سرماخوردگی است؛ بنابراین باید دانست که علائم مسمومیت حاد با این گاز شامل سردرد، سرگیجه، تهوع و استفراغ و احتمالاً درد شکمی، بیهوشی، تشنج و اغما است. در مبتلایان به ناراحتی‌های قلبی نیز ممکن است تشدید بیماری یک علامت هشداردهنده باشد. از سایر علائم این مسمومیت می‌توان به سفتی عضلات، افزایش شمار تنفس، کاهش فشارخون و گاه تنگی مردمک‌ها اشاره کرد. اگر فردی براثر ابتلا به مسمومیت با گاز مونوکسید کربن جان خود را از دست ندهد، ممکن است دچار نواقص عصبی و روانی پیشرفته نظیر فلج عضوی یا اختلال قوای مغز شود. از همه مهم‌تر، مسمومیت شدید با این گاز، کشنده است. این موضوع با خوانش آمارِ مسمومان به تفکیک نحوه مسمومیت، هشدارهای قابل‌توجهی را مخابره می‌کند. به‌عنوان‌مثال، بر اساس اعلام مراجع مربوط استان در سال 1399، ۵۱ درصد از افراد مسموم شده مرد، ۴۰ درصد زن و ۹ درصد کودکان بوده‌اند.
آلت قتاله چیست و چگونه ما را می‌کشد؟
۳۰ درصد از حوادث مسمومیت با مونوکسید کربن به دلیل استفاده از زغال برای گرم کردن اتاق، ۲۱ درصد اشکال در دودکش بخاری، ۱۷ درصد ایراد آبگرمکن، ۱۱ درصد استفاده از گاز پیک‌نیک و زغال در چادر، ۹ درصد استفاده از گاز پیک‌نیک در خودرو و ۹ درصد استفاده از گاز پیک‌نیک برای گرم کردن مغازه و اتاق بوده است. از سوی دیگر، رابطه معنادار بسازبفروشی ساختمان، اقتصاد انرژی، سرانه فضای زیستیِ هر فرد در منزل و محل کار، طبقه اجتماعی و رده کاری، ازجمله مواردی است که در کاهش یا افزایش موارد مسمومیت یا مرگ ناشی از استشمام مونوکسید کربن اثر دارد. مواردی که در اواخر آبان 1398، چهار عضو یک خانواده شامل مرد و زن جوان با ۲ فرزندشان را در خانه‌ای ۳۰ متری در محله زینبیه اصفهان طعمه مرگ با این گاز سمی کرد. این مسئله، با سرد شدن هوا، بستن راه‌های ورود و خروج اکسیژن به خاطر ترس از سرما و استفاده از وسایل گرمازای ناایمن در مکان‌هایی که برای زندگی استاندارد امنیتیِ پایینی دارند، بیشتر دیده می‌شود.
چه کسانی در معرض خطر هستند؟
خانواده‌های پرجمعیت، روستائیان، مهاجران شهرهای بزرگ، کارگران فصلی، سربازها، دانشجوها، زندانی‌ها و بی‌مکان‌ها بازارِ هدفِ مسمومیت با منو کسید کربن هستند، چنانکه خانواده مرحومِ محله زینبیه، در خانه‌ای 30 متری زندگی می‌کرد. در این‌گونه فضاها، به دلیل محیا نبودن امکانات زندگی، به‌طورمعمول از یک وسیله چندین نوع کار کشیده می‌شود؛ مثلاً از اجاق خوراک‌پزی، بخاری نفتی و هیزمی، علاءالدین یا حتی زغال معمولی، هم‌زمان به‌جای وسیله خوراک‌پزی و گرمایشی استفاده می‌شود. در برخی منازل، اماکن تجاری، اداری و آموزشی نیز به دلیل فقر زیرساخت‌های مصرف بهینه انرژی یا نامناسب بودن نحوه استفاده از آن‌ها مانند نقص در دودکش یا لوله‌کشی ناایمن و نبود تهویه مناسب، فضایِ فراخی برای اشباع مونوکسید کربن در ساعاتی که افراد استراحت می‌کنند به وجود می‌آید. راننده‌های ماشین‌های سنگینِ باری و مسافری، معدن کارها، کانکس خواب‌ها و به‌طورکلی افرادی که در مشاغل ناایمن و سخت کار می‌کنند و مجبورند شب را در محل کار خود به‌روز آورند هم ازجمله افرادی هستند که به‌طورمعمول، در لیست این گاز بی‌رنگ‌وبو قرار دارند، حال‌آنکه در خانواده‌ها و مشاغل رده‌بالای جامعه که از استاندارهای بهداشت محیطی بهتری برخوردار هستند، این مسمومیت به نحو نادری کمتر دیده و شناخته می‌شود. برای مثال، کمتر دیده یا شنیده می‌شود که دهک‌های بالای جامعه در اصفهان دچار مسمومیت و مرگ با مونوکسید کربن شده باشند، مگر در باغ یا مسافرت.
قاتل خاموش در کجا به دنبال ما می‌گردد؟
مکان‌هایی که اشباع مونوکسید کربن در آن‌ها شایع است، حمام‌ها، کابین وسایل نقلیه و مکان‌های سرپوشیده ازجمله جاهایی است که از تهویه مطبوع یا طبیعی مناسب به دلیل فقر مالی، ساخت غیراستاندارد سازه، اجبار یا احمال در رعایت موارد ایمنی بی‌بهره هستند. مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان در گفت‌وگو با ایرنا، آبگرمکن های دیواری و دودکش‌های بخاری را از حادثه زاترین موارد مسمومیت با مونوکسید کربن در استان اصفهان دانسته و گفته بود که بسیاری از حادثه‌های رخ‌داده، مربوط به اشکال در دودکش آبگرمکن، نداشتن کلاهک اچ H، مسدود بودن لوله دودکش و کافی نبودن ارتفاع عمودی آن بوده است. بیشترین علت مسمومیت‌های تنفسی نیز مربوط به استفاده از زغال در محیط بسته یا چادر مسافرتی، مسمومیت با گاز فاضلاب، گاز خودرو در داخل توقفگاه، خروج لوله بخاری از منفذ، بخاری بدون دودکش، خرابی آبگرمکن، استفاده از وسایل گازسوز در خودرو و چادر سفری و یا نصب آبگرمکن در حمام عنوان‌شده است. کارشناسان معتقدند که کاهش مرگ‌ومیر ناشی از استنشاق گاز منوکسیدکربن در اصفهان و حتی در کشور، نیازمند آگاهی‌بخشی به جامعه است. علی‌ای‌حال تا آگاه شدن جامعه در صورت مواجهه با بیمار دچار مسمومیت با منوکسیدکربن، ابتدا او را از محل خارج کرده یا در و پنجره‌ها را باز کنید تا هوای تازه‌وارد اتاق شود؛ سپس با شماره ۱۱۵ تماس بگیرید.
