اگرچه این حراج در مقایسه با حراج تهران نتوانست فروش آن‌چنانی داشته باشد؛ اما با فروش 41 اثر (89درصد آثار) با ارزشی بالغ بر ۲۲ میلیارد و ۸۵۰ میلیون تومان، اولین حراج بزرگ آثار هنر کلاسیک اصفهان را رقم زد؛ حراجی که رضا رشیدپور، مجری سرشناس، اجرایش را به عهده داشت و برگزاری آن نیز تنها ساعاتی قبل از آغاز به کار رسانه‌ای شد. به گزارش فارس، عمده فروش این حراجی توسط خانمی تلفن‌به‌دست که گویا از فرد «پ» با تلفن دستور خرید و قیمت می‌گرفت خریداری شد و بیش از ۹۵درصد حاضران فقط برای تماشا آمده بودند و حتی یک‌بار هم در فرایند حراج مشارکت نداشتند! برگزارکننده این رویداد هنری که در چهار رشته خوش‌نویسی، نقاشی و نگارگری، احجام فلزی، سفالی و زربافت برگزار شد، نیز گروه هنری زهرا شیخ و خانه حراج «رخ‌ست» وابسته به مؤسسه فرهنگی‌هنری روشن‌خانه مشق هنر بود؛ مؤسسه‌ای که در سایتش این‌گونه به معرفی خود پرداخته است: «روشن‌خانه مشق هنر مرکز عملیاتی‌شدن تفکرات تحقیق و توسعه اندیشکده است، به عبارتی بخش عملیات باغ سرمایه را تغذیه می‌کند.» همچنین در این سایت در رابطه با خانه حراج رخ‌ست نیز آمده: «خانه حراج رخ‌ست وظیفه شتاب اقتصاد خلاق به‌خصوص در بخش هنر را بر عهده دارد به‌گونه‌ای که شناسایی، تحقیق و توسعه، ارزیابی و ارزش‌گذاری، بازرگانی و برندسازی انواع ایده‌های خلاق را برای مجموعه محصولات "سترخ" بر عهده دارد. ما در سترخ و رخ‌ست از طریق شبکه‌ای از شرکای خود در کنار افراد دارای ایده یا مهارت‌های توانمند هنری و دارای سبک جدید و نو و نیز هنرمندان فاخر هستیم تا ضمن تجلی حضور هنرمند فاخر، به ارتقای عزت‌نفس جوان‌ترها نیز کمک کنیم. در نهایت ما با یک باور شروع کرده‌ایم: توسعه اقتصاد خلاق، توسعه اقتصاد کشور را به همراه دارد. به اندازه توانمندی و ظرفیت خود در این مسیر بسیار تلاش کرده‌ایم و همچنان تلاش خواهیم کرد و امیدوار به هم‌افزایی توانمان در شبکه‌ای بزرگ از ذی‌نفعان توسعه صنایع خلاق هستیم … .»

خواستیم از هنرمندان حمایت کنیم

حراجی‌های هنری در همه دنیا با قاعده و ضابطه‌های خاص برگزار می‌شوند؛ موضوعی که سعید کرمی، مدیر هنری حراج رخ‌ست در گفت‌وگو با «اصفهان‌زیبا» به آن اشاره می‌کند. او که اصلی‌ترین دغدغه برگزارکنندگان را حمایت از هنرمندان و خوب کردن حال آن‌ها که دست به خلق آثاری زده‌اند، اما آن‌طور که بایدوشاید از آن‌ها حمایت نشده و مورد توجه قرار نگرفته‌اند، می‌داند می‌گوید: «حراجی‌ها استانداردهای خاص خود را دارند که این استانداردها در تمام دنیا رعایت می‌شود. سعی شد در اولین حراجی اصفهان نیز این مسئله در نظر گرفته شود. البته به دلیل محدودیت فضا آثار محدودی در حراجی ارائه شد، اما برای حراجی‌های بعدی، خیلی شفاف و درست فراخوان اعلام و هنرمندان بر اساس کیفیت آثار خود امکان ارائه آثار خواهند داشت.» او فرایند کارشناسی آثار و قرارداد با هنرمندان را زمان‌بر می‌داند و البته دلیلی برای انجام‌ندادن تبلیغات رسانه‌ای مفصل گروه رخ‌ست در رابطه با این حراجی: «زمان‌بر بودن کارشناسی آثار باعث شد که اطلاع‌رسانی جامع و دقیقی در رابطه با برگزاری اولین حراجی انجام نشود. برخی از آثار ارائه‌شده در حراجی از هنرمندان پیش‌کسوتی است که اصلا در قید حیات نیستند؛ مثل محمد زمان، حسین قوللرآغاسی و... . اما برخی از آثار نیز متعلق به هنرمندانی است که در قید حیات‌اند، ولی جزء پیش‌کسوتان هستند. مفهوم کار کلاسیک نیز این است که ابتدا از هنرمندان پیش‌کسوت کارمان را آغاز کنیم و سپس به جوان‌ترها برسیم.» مسئله مهم در همه حراجی‌ها چه داخلی و چه بین‌المللی این است که «در همه جای دنیا هنرمندان در حراجی‌ها برد می‌کنند و اصلا سود اصلی حراج به آن‌ها تعلق می‌گیرد. هنرمند اثری را تولید می‌کند و دوست دارد آن اثر به سرمایه تبدیل شود. کار گالری‌ها هم این است که این آثار را در حراجی‌ها به سرمایه تبدیل کنند.» کرمی نوع کار و رسالت حراجی در اصفهان را با تهران متفاوت می‌داند؛ هرچند دراین‌باره حاضر به توضیح بیشتر نمی‌شود و فقط به گفتن این جملات بسنده می‌کند: «حراجی‌های تهران چندین دوره برگزار شده‌اند و در جایگاه خود عالی هستند، برگزارکنندگان  نیز تجربه‌های زیادی دراین‌باره دارند و با موانع کار آشنا هستند.»

 اصالت خط قرمز حراجی اصفهان بود

 اولین حراج اصفهان که تعداد محدودی از افراد با دعوت از سوی برگزارکنندگان به آن قدم گذاشتند و عرضه آثار هنری میلیاردی در آن، فرایند قیمت‌گذاری این آثار را به علامت سؤال تبدیل کرد؛ سؤالی که رسول بیدرام، مدیرعامل مؤسسه فرهنگی هنری روشن خانه مشق هنر در گفت‌وگو با «اصفهان‌زیبا» در پاسخش با بیان اینکه در این نمایشگاه 59 مجموعه و 76 اثر بر اساس شاخص‌های مختلفی مثل اصالت، برند و تکرارناپذیر بودن شناسایی و سپس ارزش‌گذاری شدند، می‌گوید: «همیشه بازار بر اساس ترجیحاتی که طرف تقاضا مشخص می‌کند، تعیین‌کننده قیمت است؛ درواقع قیمت را خریدار تعیین می‌کند. در هنر دو نوع بازار وجود دارد؛ بازار اولیه و بازار ثانویه که حراج در دومین نوع بازار رخ می‌دهد و قیمت اثر با چکش مشخص می‌شود. شناسایی آثار بر اساس روش گلوله‌برفی انجام شده است؛ یعنی هنرمندانی شناسایی و از آن‌ها خواسته می‌شد که همکاران و سایر هنرمندانی را که می‌شناختند، معرفی کنند. همچنین برای گردآوری این آثار به سراغ مجموعه‌دار نیز رفته‌ایم؛ مجموعه‌دارانی که از هنرمندان آثاری را در دست داشتند. شاید حدود 70درصد آثار از خود هنرمندان تحویل گرفته شده و مابقی از مجموعه‌داران. همچنین حدود 90درصد آثار از بین هنرمندان معاصر بوده و مابقی آثاری با قدمتی حدود 350 سال بودند؛ مثل آثار محمد زمان. در این فرایند بین 500 تا 600 اثر مشاهده و سرانجام حدود 59 مجموعه در نمایشگاه عرضه شد.» به گفته بیدرام، مؤسسه حراج این آثار را به امانت می‌گیرد و در حراج به فروش می‌رساند و سپس درصدی را به‌عنوان حق‌العمل خود برمی‌دارد. در حراجی‌های بین‌المللی معمولا بخشی از این سهم را خریدار و بخش دیگری را فروشنده می‌دهد، اما در ایران پرداخت همه این سهم به عهده فروشنده است. حدود 80 تا 90 درصد این پول به خود هنرمند یا صاحب اثر بازمی‌گردد؛ بنابراین حراجی می‌تواند اتفاق بسیار خوبی برای هنرمند یا صاحب‌اثر باشد؛ چراکه اثر خود را با بیشترین قیمت ممکن می‌فروشد. هزینه برگزاری حراجی نیز سنگین است: معمولا چیزی حدود 5 تا 6 درصد هزینه فروش. مدیرعامل مؤسسه فرهنگی هنری روشن خانه مشق هنر در رابطه با نحوه داوری و ارزیابی آثار هنری که به حراج اصفهان راه یافتند نیز می‌گوید: «اصالت آثار بررسی و در رابطه با برخی از اثرها نیز حدود 7 داور نظر دادند. اصالت خط قرمز حراجی اصفهان بود؛ چون قیمت را بازار تعیین می‌کند. یکی از سخت‌ترین کارها انتخاب داور است؛ البته وقتی در بازار به جست‌وجو بپردازیم، کارشناس خبره و هنرمند که بتواند به ارزیابی آثار بپردازد نیز پیدا می‌شود.» بیدرام در ادامه حرف‌هایش، می‌گوید که مجوز اصلی برگزاری نمایشگاه را وزارت ارشاد صادر کرده است: «تقریبا حدود 85درصد آثار در زمره هنرهای تجسمی قرار می‌گیرند و به همین دلیل نیز مرجع صادرکننده مجوز نیز ارشاد است. اما چندین اثر که قدمتی بالای 100سال داشتند و تعدادشان هم انگشت‌شمار بود، نیاز به مجوز میراث فرهنگی داشتند.»

حراج را قانونی نمی‌دانیم!

اگرچه بیدرام در لابه‌لای صحبت‌هایش از ضرورت مجوز میراث فرهنگی برای برخی از آثار ارائه‌شده در حراج اصفهان سخن به میان می‌آورد؛ اما در روزهای اخیر و تنها یکی دو روز بعد از به اتمام رسیدن این رویداد هنری عدم مجوز برگزارکنندگان از میراث فرهنگی به محلی برای بحث تبدیل شد و حاشیه‌های زیادی را به وجود آورد؛ چراکه به گفته مسئولان ارشاد اصفهان، مجوز برگزاری حراج صرفا برای ارائه «آثار تجسمی معاصر» بوده است و لاغیر. رضا دهقانی، سرپرست معاونت امور هنری و سینمایی، در گفت‌وگو با «اصفهان‌زیبا» می‌گوید: «مجوز برگزاری حراج اصفهان، از سوی دفتر هنرهای تجسمی وزارتخانه صادر شده است؛ اما پس از بررسی و بازرسی از این حراج، کارشناسان متوجه تخلفاتی شده‌اند که دراین‌باره با وزارتخانه مکاتبه شد و منتظر پاسخ هستیم؛ چراکه در این حراج طبق مجوز، صرفا آثاری که در زمره هنرهای تجسمی قرار می‌گرفتند، اجازه ارائه داشتند؛ درحالی‌که برخی آثار قدمت بیش از 100سال دارند که برگزارکنندگان باید از میراث فرهنگی برای فروش مجوز می‌گرفتند؛ البته این آثار انگشت‌شمار هستند، ولی به‌هرحال برگزارکنندگان باید دراین‌باره پاسخ‌گو باشند.»
او این را هم می‌گوید که «برگزارکنندگان 10روز فرصت دارند که دراین‌باره پاسخ‌گو باشند و اگر مجوزی دارند، ارائه دهند. در غیر این صورت فروش آثار تاریخی که در این حراج صورت گرفته ملغا خواهد شد. اکنون نیز این آثار به خریداران تحویل داده نشده است تا این مسئله تعیین‌تکلیف شود.» علیرضا ایزدی، مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی اصفهان نیز در گفت‌وگو با «اصفهان‌زیبا» می‌گوید: «زمانی که از این موضوع با خبر شدیم، به اداره کل ارشاد نامه زدیم. ازآنجا‌که برگزارکنندگان از میراث فرهنگی مجوز دریافت نکرده‌اند، ما نیز این حراج را یک حراج قانونی نمی‌دانیم؛ هرچند که برگزاری حراج‌ها در رونق بازار نقش مؤثری دارند. این حراج‌ها می‌توانند هم به فروش بهتر کمک کنند و هم به ایجاد انگیزه برای هنرمندان و هم اینکه برندی از آثار فاخر به وجود آورند.» او با اشاره به اینکه میراث هیچ مخالفتی با برگزاری حراج ندارد، می‌گوید: «اما این حراج باید بر اساس قانون و روال باشد؛ این‌گونه که مجوز هنرهای تجسمی باید از سوی اداره ارشاد و آنچه در زمره هنرهای سنتی و صنایع‌دستی قرار می‌گیرد، از سوی میراث فرهنگی اخذ شود؛ متأسفانه این روال طی نشد.» اما یکی دیگر از مسائلی که برخی از کارشناسان میراث فرهنگی آن را مطرح کردند و انگشت انتقاد سمت برگزارکنندگان گرفتند، تردید در اصالت برخی از آثار بود. به گزارش فارس، علیرضا جعفری‌زند، باستان‌شناس اصفهانی، نیز در صفحه شخصی خود با اشاره به فروش رفتن تابلویی تحت عنوان اثر محمد زمان، نوشت: «تابلویی به‌عنوان اثری از محمد زمان نقاش مشهور زمان شاه‌عباس دوم، دریک حراج در اصفهان به فروش رسید؛ تابلویی که در اصالت آن باید تردید کرد؛ چراکه باید پرسید چگونه محمد زمان که سال‌های فعالیتش از ۱۰۵۲ تا ۱۰۹۵ هجری بوده 100سال بعد زنده بوده و درسال ۱۱۹۰ این نقاشی راکشیده است، هرچند این شیوه نقاشی هم مربوط به محمد زمان نیست. این تابلو اگر اثر محمد زمان و از دوره صفویه بود دست‌کم ۱۲ تا ۱۵ میلیون پوند بهای آن بود.» ایزدی دراین‌باره با اشاره به اینکه میراث فرهنگی از برگزاری این حراج با خبر نبوده و طبیعتا کارشناسی آثار را نیز انجام نداده است، بیان می‌کند: «بنابراین نمی‌توانیم در رابطه با اصالت آثار اظهارنظری انجام دهیم. آثار تاریخی شکل دارند و بخشی دارای شناسنامه هستند که اصالت آن‌ها تأیید شده است؛ مثل آنچه گنجینه‌داران در اختیار دارند. اما آثاری که تأیید نشده و میراث نمی‌داند که چطور به دست آمده، مجوزی هم برایش صادر نمی‌شود؛ هرچند برگزارکنندگان می‌گویند برای دریافت مجوز به میراث بسیار مراجعه کرده‌اند؛ اما میراث همیشه آماده است در این زمینه همکاری کند.»

اماواگرهای اولین حراجی

اولین حراج اصفهان، همچون حراجی‌های تهران با اماواگرها و حاشیه‌های مختلفی روبه‌رو بود. حراج تهران با انتقاد تند مسعود فراستی در برنامه هفت روبه‌رو شد و او دراین‌باره گفت: «دو سه روز است که یک چیزهایی اذیتم می‌کند؛ مثلِ حراج تهران. من متوجه نمی‌شوم در چه مملکتی زندگی می‌کنم. مملکتی که خط فقرش به تعبیرِ مسئولان، 9 میلیون و حتی بعضا 10 میلیون تومان است. در چنین شرایطی که مردم در شرایط بد معیشتی قرار دارند، 150 میلیارد در یک سالن کوچک، پول ردوبدل می‌شود برای اثرِ مثلا هنری! که هیچ‌کدام هنری نیستند. یا من نمی‌دانم اینجا کجاست، یا آن دوستان مثلِ اینکه در قاره دیگری زندگی می‌کنند. چه اثرهایی؟ یکی سال‌هاست می‌نویسد هیچ؛ به صورت کوچک، بزرگ، متوسط و عظیم؛ با این حال باز هم می‌فروشد. پولش را عده‌ای دیگر می‌خورند و خودِ آن به اصطلاح هنرمند را آلتِ دست کردند. از یک هنرمند به یک شخصیت دیگر او را تبدیل کردند. واقعا فاجعه است. یعنی جریانِ دلالی را کسانی مدیریت می‌کنند که به حوزه هنرهای معاصر هم رحم نکردند. از اصل تا کپی! یک دلال بزرگ در رأسِ این جریان دلالی قرار دارد و در فضای تجسمی نفر اول این دلالی است. یک نفر هم که حرفه‌ای کپی‌کار است. این چند نفر داستان حراج را راه می‌اندازند. از جوان‌های بااستعداد نقاش شهرستانی کار می‌خرند؛ 8 میلیون و 10 میلیون. اما به‌یک‌باره 200، 300 میلیون این اثر را به فروش می‌رسانند و منفعتِ آن را بین چندتایی‌شان تقسیم می‌کنند. واقعا نمی‌دانم چه بگویم. یک جا باید می‌گفتیم بس است این مسخره‌بازی! این نه مالِ ماست و نه شرایط ما و نه این آثار، هنری‌اند. هر بار از یک شاعر عارف بی‌سروصدا و نقاش متوسط یک اثر درمی‌آید که معلوم نیست تا حالا کجا بوده و چند میلیارد می‌فروشند. نکند این‌ها هم کپی است.» اولین حراج اصفهان نیز با حاشیه‌های مختلفی روبه‌رو شد و برخی آن را نمادی از عشوه‌های سرمایه‌داری خواندند. این انتقادها ابتدا از فضای مجازی آغاز شد. کاربری در توییتر دراین‌باره نوشت: «البته من زیاد نمی‌دانم، ولی این تابلوی شاهزاده خانم که تو حراج اصفهان، حدود 5 میلیارد تومان قیمت خورده، امضایش 1190 خورده؛ درحالی‌که محمد زمان 1095 فوت کرده است.» کاربر دیگری هم نوشت: «حراج هنری در تهران و اصفهان یا سیرک برای پول‌شویی؟» و کاربر دیگری هم درباره خانم شماره 100 که روزنامه هفت صبح او را مشکوک خواند نوشت: فردی که بیشترین خرید در حراج اصفهان را داشت، اما هویت او هنوز نامشخص است: «الان دوستی داستانی عجیب‌وغریب در خصوص حراج اصفهان و برخی بازیگرانش برای من تعریف کرد که خانم شماره 100 چه کسی بوده و برای چه کسی در تهران خرید می‌کرده است یا خانم فلان و شوهرش چند میلیارد امشب کاسب شده‌اند.» صحبت‌های رضا رشیدپور و ناچیز خواندن 5 میلیارد تومان برای اثر شاهزاده خانم نیز انتقادهای زیادی را در فضای مجازی به دنبال داشت؛ به‌طوری‌که این انتقادها باعث شد تا مجمع مطالبه‌گران استان اصفهان در نامه‌ای خطاب به برخی از مسئولان همچون دادستان و شهردار و فرماندار و... خواستار لغو برگزاری چنین رویدادهایی شوند. از سوی دیگر، برخی حراجی‌های هنری را به محفلی برای پول‌شویی متهم می‌کنند و معتقدند پولی که به این چرخه وارد می‌شود جزء پول‌های کثیف است؛ به‌ویژه که هویت خریداران مشخص نیست و معمولا خودشان نیز در فرایند خرید حضور ندارند. کیومرث قورچیان، استاد نقاشی که نشان درجه یک هنری دارد و به گفته خودش سال‌هاست که مویش را در آسیاب هنر سپید کرده است چندی پیش درباره حراج تهران به روزنامه ایران گفت: «هر چیزی که در این دنیا شفاف نباشد به‌خصوص برای قشر هنرمند نه‌تنها مفید نیست بلکه ضرر فرهنگی و اجتماعی هم دارد. این ماجرا اصلا شفاف نیست. معلوم نیست چه‌کار می‌کنند.» این درحالی است که برگزاری حراج‌های هنری موافقان بسیاری نیز دارد. حمیدرضا ششجوانی، پژوهشگر حـــوزه اقتصـــاد فرهنگ و هنـــــر دربــــــاره برگزارکننــــــدگان حراج نیز به ایران  گفته: «در بازار هنر "اطلاعات نامتقارن" وجود دارد. "حراج گذار" درباره اینکه چه کسی و چه چیزی در مجموعه‌اش دارد و چه چیزی می‌خواهد بفروشد، اطلاع دارد. هر کسی که صاحب دفترچه‌ای باشد که در آن اطلاعات حراج آمده و در شبکه بازار هنر به‌عنوان گره مرکزی شناخته شده باشد، برنده است.» او در پاسخ به اینکه برخی منتقدان حراج معتقدند که سود ناشی از حراج به جیب دلال‌ها می‌رود و نه مردم و هنرمندان و حراج هیچ منفعتی برای بازار هنر ایران ندارد، می‌گوید: «سود حاصل از حراج وارد چرخه اقتصادی می‌شود. من نماینده حراج نیستم، مدافع کسب‌وکار هنر هستم. وقتی در حراج چیزی فروخته می‌شود بالاخره این پول خرج می‌شود و در نهایت وارد چرخه اقتصاد ایران می‌شود. معلوم است که حراج جای دلال‌ها و سرمایه‌گذاران است. در هر حراجی چه هنری و چه غیرهنری اثر را از یک واسطه می‌گیرند و به واسطه دیگر می‌فروشند. مدلش این است. چه ایرادی دارد دلال‌ها زیاد شوند؟»

ورود پول کثیف به چرخه هنر اتفاق بدی نیست

رسول بیدرام، مدیرعامل مؤسسه فرهنگی هنری روشن‌خانه مشق هنر که نامشخص‌بودن هویت خریداران را به دلایل امنیتی می‌داند دراین‌باره به «اصفهان‌زیبا» می‌گوید: «من نمی‌دانم پول کثیف کجا هست، اما حتی اگر این پول کثیف هم بوده و برای تمیز شدن وارد چرخه هنر شده، به نظرم مشکلی ندارد و خیلی هم اتفاق خوبی است.» او همچنین می‌گوید که برخی از افراد نیز این آثار را برای کسب سود بیشتر و فروش در حراجی‌های دیگر می‌خرند.» حالا و در شرایطی که پنج روز از اولین حراج بزرگ آثار کلاسیک در اصفهان می‌گذرد، مخالفان و موافقان این رویداد روبه‌روی هم قد علم کرده‌اند و به دفاع یا انتقاد می‌پردازند. با توجه به حاشیه‌های پیش‌آمده و ورود میراث فرهنگی به این مسئله، باید دید که آیا این حراج در دوره‌های دیگر نیز تکرار خواهد شد؟