آلودگی محیط زیستی اصفهان

چندی پیش به سراغ «ایرج حشمتی» مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان اصفهان رفتیم تا برایمان درباره وضعیت محیط‌زیست استان بگوید. آنچه ازنظر حشمتی درحال حاضر مهم‌ترین عامل به‌وجودآمدن مشکلات زیست‌محیطی متعدد در کشور و حتی اصفهان است، تغییرات اکوسیستمی است؛ تغییرات آب و هوایی که در سطح جهان به خاطر افزایش غلظت گازهای گلخانه‌ای در جو، اتفاق افتاده و تأثیراتی بر کشاورزی، جنگل‌ها، گیاهان، گونه‌های جانوری، منابع آب، سواحل و بهداشت عمومی گذاشته است: «وجود کانون ریزگرد در اطراف اصفهان، برداشت‌های غیرمجاز از منابع و بی‌توجهی به توسعه پایدار در سال‌های گذشته و خشکی زاینده‌رود، کلان‌شهر اصفهان را به شهری آلوده بدل کرده است.» اشاره او به آلودگی هوایی است که چندین سال است در پاییز و زمستان به اوج می‌رسد و خودش را بیشتر از هر زمان دیگری نمایان می‌کند. به‌طوری‌که «در سال گذشته اصفهان 99 روز آلوده و ناسالم را طی کرد.» آمار و ارقام موجود نیز این موضوع را به‌خوبی نشان می‌دهد؛ آماری که می‌گوید: «اصفهانی‌ها در ۸ ماه نخست سال گذشته به دلیل افزایش غلظت آلاینده‌ها ۴۶ روز هوای آلوده تنفس کردند، درحالی‌که مدت مشابه سال 97 شمار روزهای ناسالم ۱۸ روز بود؛ این آمار حاکی از افزایش بیش از ۲, ۵ برابری روزهای ناسالم اصفهان در سال 98 است.» آلودگی هوای اصفهان، اما قصه امروز و دیروز نیست و با تغییر فصل و آمدن بهار نیز این قضیه ادامه دارد و همانند بختکی بر جان آسمان شهر افتاده است، آن‌چنان‌که «از اوایل بهار تا 6 خرداد، اصفهان تنها 4 روز هوای پاک را تجربه کرده است و پایین‌ترین رتبه هوای پاک در بین کلان‌شهرها را به خود اختصاص داده است. در حوزه بهینه‌سازی سوخت در چارچوب قانون هوای پاک اقدامات زیادی صورت گرفته، برای مثال سوخت یورو 5 در کشور وجود دارد، اما متأسفانه هنوز خودروهایی که بتوانند از این سوخت استفاده کنند به حد کافی تولید نشده‌اند. 600 هزار موتورسیکلت در شهر در حال فعالیت‌اند که بیشترین آلودگی را به وجود می‌آورند؛ این درحالی است که مرکز معاینه فنی برای موتورسیکلت‌ها وجود ندارد. بهینه‌سازی موتورخانه‌های اداری و خانگی و تجاری یکی از موضوعاتی است که در قانون هوای پاک مغفول مانده است. این مسئله نیاز به فرهنگ‌سازی دارد. یکی از مشکلات مهم در زمستان افزایش مصرف گاز است. زمانی که این اتفاق می‌افتد، از استان‌های صنعتی خواسته می‌شود مازوت را جایگزین سوخت گاز کنند.» اما دلیل آلودگی‌های پی‌درپی اصفهان چیست؟ آیا کمبود اعتبار اجازه حل‌وفصل این معضل را به متولیان آن نمی‌دهد؟ آیا از مناطق تحت حفاظت محیط‌زیست به‌درستی مراقبت صورت نگرفته است؟ این‌ها سؤالاتی است که حشمتی طرح کرد و در پاسخ به آن‌ها گفت: «اصفهان ‌به‌رغم همه پیشرفت‌های اقتصادی مثل داشتن 10 هزار واحد صنعتی، دوهزار واحد سنگ‌بری، رتبه اول قطعه‌سازی خودرو و نساجی، تولید نیمی از فولاد کشور، در عرصه زیست‌محیطی نتوانسته رشد کند و خودش را بالا کشد.» موضوعی که اساس و پایه آن بی‌توجهی به توسعه پایدار و آمایش سرزمین و بارگذاری‌های بیش‌ازاندازه بر منابع است. مدیرکل حفاظت از محیط‌زیست با اشاره به سهم یک‌درصدی اخذ مالیات از صنایع آلاینده توسط شهرداری‌ها می‌گوید: «در قانون برنامه و بودجه ششم برای اولین بار 35 درصد از عوارض آلایندگی همه شهرها به صندوق ملی محیط‌زیست پرداخت خواهد شد. امسال 500 میلیارد تومان پروژه برای محیط‌زیست تعریف کرده‌ایم که با تصویب در سازمان مرکزی اجرا می‌شود. علاوه‌براین، با ایجاد حس مسئولیت اجتماعی قرار شده است صنایع یک‌هزارم از فروش خود را به موضوعات زیست‌محیطی اختصاص دهند.»

زاینده‌رود هویت اصفهان است

زاینده‌رود شاه‌بیت حرف‌های حشمتی است؛ آنجا که این رودخانه را هویت شهر می‌داند: «کمتر کسی است که عکسی یادگاری در کنار رودخانه زاینده‌رود نداشته باشد. این رودخانه نقش اساسی و مهمی در شادی و نشاط عمومی دارد، اما بارگذاری‌های بیش‌ازاندازه باعث خشکی آن شده است.» او با اشاره به مشارکت در طرح سازگاری با کم‌آبی که نقشه راه احیای زاینده‌رود است، بیان می‌کند: «در همین راستا حقابه زاینده‌رود از 176 میلیون مترمکعب به 313 میلیون مترمکعب رسید. اگرچه اکنون آبی برای تالاب گاوخونی وجود ندارد، ولی این دلیلی نیست که سهم گاوخونی را کمتر بدانیم و از حقابه آن بگذریم. سال گذشته نیز 41 میلیون مترمکعب آب به تالاب گاوخونی وارد شد که توانست این تالاب را بعد از سال‌ها مرطوب نگه دارد و از تبدیل‌ شدن آن به کانون ریزگرد جلوگیری کند.»

مالچ‌پاشی؛ انتخاب بد و بدتر

 اوایل اردیبهشت بود که مالچ‌پاشی در 500 هکتار از منطقه «ابوزیدآباد» و با اعتباری بالغ‌بر 24 میلیارد تومان توسط منابع طبیعی استان صورت گرفت و تا همین چند روز پیش نیز ادامه داشت؛ اقدامی که با اعتراض فعالان حوزه محیط‌زیست روبه‌رو شد؛ چراکه ازنظر آن‌ها مالچ‌پاشی روشی منسوخ‌شده است و در هیچ جایی از دنیا استفاده نمی‌شود، چون باعث نابودی حیات‌وحش و پوشش گیاهی می‌شود. همین موضوع مبنای سؤال قرار گرفت. «چرا مالچ‌پاشی؟» سؤال ما بود از حشمتی که او به آن این‌گونه پاسخ داد: «خود محیط‌زیست نیز با مالچ‌پاشی موافق نیست، اما مسئله اینجاست که هنوز مالچ غیرنفتی که بتواند جایگزین مناسبی برای مالچ نفتی باشد و جلوی شن‌های روان را بگیرد، پیدا نشده است. مالچ‌پاشی در منطقه «ابوزیدآباد» به خاطر رفع مشکل مردم این ناحیه به‌صورت محدود تا 13 خرداد انجام و اکنون متوقف شده است.» حشمتی در ادامه سخنانش اشاره‌ای به اقداماتی کرد که حفاظت از محیط‌زیست استان در سال گذشته انجام داده است؛ اقداماتی نظیر «تعداد کل استعلام‌هایی که در استان اصفهان به‌منظور افزایش بارگذاری‌های صنعتی انجام‌شده، 6 هزار و 907 عدد بوده است که 88 درصد از آن‌ها نیز مورد موافقت قرار گرفته است. 10 هزار و 776 مورد پایش روزانه صورت گرفته و تعداد پایش‌های شبانه نیز 2 هزار و 401 مورد بوده است. همچنین 3 هزار و 203 مورد نیز اخطار برای صنایع صادر شده است. یک هزار و 281 مورد نیز شکوائیه صادر شده است. علاوه‌براین تعداد پیگیری‌هایی که بر اساس تخلفات صنایع صورت گرفته، 464 مورد بوده است.» به گفته او، 70 واحد صنعتی نیز به دلیل رعایت‌نکردن الزامــات زیست‌محیطی و آلوده‌کردن محیط پلمب شده‌اند. پوشش 80 درصدی استان با سامانه‌های بازیافت و تولید کمپوست از طریق 6 کارخانه کود عالی فعال در استان انجام شده است. وجود 5 سایت پسماند صنعتی و یک سایت دفع پسماند ویژه فعال در استان نیز یکی دیگر از اقداماتی است که در این زمینه صورت گرفته است. در سال 98، 564 موافقت با نقل‌وانتقال پسماندهای ویژه صورت گرفت. هزار و 477 اخطار زیست‌محیطی جهت مدیریت غیراصولی پسماند نیز صادر شده است.» حشمتی در بخش دیگری از سخنانش با بیان اینکه 15 منطقه مستعد برای شکل‌گیری گروه‌های مشارکتی حیات‌وحش شناسایی شده است،‌ می‌گوید: «بر اساس سرشماری که در 9 منطقه تحت حفاظت محیط‌زیست در سال 98 انجام‌شده، 10 هزار و 38 رأس کل و بز، 14 هزار و 774 رأس قوچ و میش و 17 هزار و 920 رأس آهو و 544 قطعه پرنده هوبره در 32 زیستگاه مختلف و 9 هزار و 852 قطعه از پرندگان آبزی شناسایی‌شده‌اند.» او در بخش دیگری از اظهاراتش با بیان اینکه با راه‌اندازی و بهره‌برداری 44 معدن موافقت شده، تصریح می‌کند: «همچنین با راه‌اندازی 42 معدن نیز مخالفت شده است؛ چراکه این موارد با زیستگاه‌های اصلی در تعارض بوده‌اند. علاوه براین، هزار و 994 مجوز شکار پرنده نیز صادر شده است.» او در ادامه با اشاره به کشفیات حفاظت از محیط‌زیست، بیان می‌کند: «کشف و ضبط 32 اسلحه قاچاق، 58 قبضه اسلحه مجاز دارای تخلف و 5 قبضه اسلحه جنگی، 74 لاشه پستانداران و 95 لاشه قطعه پرندگان، 337 قطعه پرنده زنده نیز ازجمله کشفیاتی است که در سال گذشته توسط حفاظت از محیط‌زیست انجام شده است.» او در بخش دیگری از سخنانش با تأکید بر آموزش و مشارکت‌های مردمی، می‌افزاید: «اجرای طرح آموزش محیط‌زیست در 500 مدرسه تحت پوشش تحت عنوان طرح محیط‌یار، طرح مدیریت آب و مصرف انرژی و همچنین طرح یک ساعت با محیط‌بان و مدارس تالابی، آموزش محیط‌بانان تدوین برنامه اجرایی طرح «سیپا» برای ذی‌نفعان حوضه گاوخونی و طرح کلاس شهر با مشارکت کمیته فرهنگی شهرداری ازجمله اقدامانی است که در سال گذشته در حوزه مشارکت‌های مردمی صورت گرفته است.»

راهبرد اصلی محیط‌زیست ایجاد مسئولیت اجتماعی است

مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان اصفهان با اشاره به اینکه راهبرد اصلی در استان اصفهان برای حفاظت از محیط‌زیست ایجاد حس مسئولیت اجتماعی است، بیان می‌کند: «مسئولیت اجتماعی راه‌حل اساسی برای برون‌رفت مشکلات زیست‌محیطی استان است؛ چراکه محیط‌زیست متعلق به آحاد مردم است و اگر نتوانیم از این گنجینه ارزشمندی که به امانت در دست ما قرارگرفته، درست استفاده کنیم، ضرر کرده‌ایم. عقب‌ماندگی ناشی از توسعه ناپایدار صنعت در استان اصفهان باعث شده تا نتوانیم از ظرفیت‌های موجود در اصفهان به‌خوبی استفاده کنیم؛ بنابراین فرهنگ‌سازی در حوزه محیط‌زیست نقش بسیار مهمی دارد.» به گفته حشمتی، در سال 1390 از صندوق توسعه ملی محیط‌زیست اعتباراتی برای مهار کانون‌های ریزگرد در استان اصفهان در نظر گرفته نشده بود، اما با پیگیری‌هایی که انجام شد، در سال 1398 توانستیم 17 میلیارد تومان اعتبار برای مهار کانون‌های ریزگرد به سازمان مراتع و جنگل‌ها اختصاص دهیم. همچنین 4 میلیارد تومان به اداره کل محیط‌زیست به‌منظور روان‌سازی تالاب گاوخونی اختصاص داده شد. حشمتی در ادامه با اشاره به تفاهم‌نامه منعقدشده بین شهرداری و اداره کل حفاظت از محیط‌زیست، بیان کرد: «این تفاهم‌نامه به تصویب صحن علنی شورای شهر رسید و به‌واسطه آن امروزه اقدامات مشترکی با شهرداری اصفهان انجام می‌دهیم. در سال گذشته تنها 5 ایستگاه سنجش آلودگی هوا وجود داشت، اما امسال 11 ایستگاه شهرداری نیز به سامانه کیفی شهر اصفهان اضافه شد. همچنین راه‌اندازی کمیسیون مسئولیت اجتماعی و آب در شورای شهر اصفهان و تأسیس شورای محیط‌زیست شهرداری به ریاست شهردار اصفهان ازجمله خروجی‌های این قرارداد است.»