اندک‌اندک مشکلات زیرساختی بازار سرمایه در حال عیان شدن است. اگر تا پیش‌ازاین صحبت از کندی سیستم‌ها به دلیل عدم تناسب زیرساخت‌ها و موج سنگین سفارش‌ها بود، حالا کندی سیستم‌ها دارد به قطعی سیستم بدل می‌شود. اوج این بحران نیز در عرضه اولیه سرمایه‌گذاری پویا در آخرین روز کاری هفته گذشته نمایان شد؛ جایی که به دلیل ازکارافتادن سامانه‌های یکی از کارگزاری‌های پرمشتری و همچنین عدم کارکرد درست دیگر سامانه‌ها، بخش عظیمی از مردم نتوانستند در این عرضه اولیه مشارکت داشته باشند. در اولین روز کاری این هفته نیز هسته معاملات دچار اختلال شد تا شروع بازار به تأخیر بیفتد. حالا گلایه سهام‌داران از کندی سیستم به قطعی سیستم کشیده شده است و راه‌حل قطعی و سریع برای این مشکل وجود ندارد. هسته و سامانه معاملات فعلی، ساخته بیش از 15 سال پیش است و درنهایت تا سال 2009 به‌روزرسانی شده است؛ هسته‌ای که برای 50 هزار سفارش در روز پیش‌بینی‌شده و حالا در عرضه اولیه‌ها بیش از چهار میلیون سفارش در یک روز وارد سامانه می‌شود! تا بدین‌جا نیز که هسته همچنان سرپا مانده و با چندین برابر ظرفیت خود کار می‌کند، به پشتکار متخصصان داخلی بوده است. با توجه به تحریم‌ها، امکان خرید هسته جدید وجود ندارد؛ چه آنکه مذاکرات با کشورهای فرانسه، چین، آلمان و… تا بدین جا بی‌نتیجه بوده است. رئیس سازمان بورس هفته گذشته از سامانه معاملات ملی گفت که قرار است در آینده نزدیک راه‌اندازی شود. به گفته قالیباف اصل، برای بهبود اوضاع در این زمینه، دو اقدام کوتاه‌مدت و بلندمدت در دستور کار نهاد ناظر بازار قرار دارد: در گام اول و در اقدام کوتاه‌مدت، به دنبال خرید نرم‌افزار لازم هستیم؛ اما قطعا این اقدام کافی نیست؛ همچنین در اقدام پایدار و بلندمدت سامانه معاملاتی ملی، طراحی و بهره‌برداری از آن عملیاتی خواهد شد؛ اما مدیرعامل شرکت فناوری بورس تهران بر این نکته تأکید دارد که این کار زمان‌بر است. به گفته روح‌الله دهقانی، سامانه‌های معاملاتی با مفهومی در دنیا سروکار دارند که جزو پیچیده‌ترین سیستم‌ها در جهان هستند و شرکت‌های اندکی در دنیا تکنولوژی ساخت آن را دارند. از ۱۳۹۸ تولید سامانه معاملات در داخل کشور را آغاز کردیم که در یک سال گذشته اندکی پیشرفت داشته، اما نهایی شدن آن زمان‌بر است.
اختلال‌های مکرر
اما آنچه چهارشنبه رخ داد، باعث شد حدود 800 هزار نفر کمتر از عرضه اولیه «آریا» بتوانند سفارش خود را ثبت کنند. عمده مشکل، به ازکارافتادن سامانه‌های معاملاتی کارگزاری آگاه بـرمی‌گشت. سامانه‌های آنلاین و آفلاین این کارگزاری دچار مشکل شد؛ درنتیجه کسی نتوانست سفارش خود را در روز چهارشنبه ثبت کند. مدیران این کارگزاری قبول کردند برای جبران خسارت سهام‌داران، ۳۰ درصد ارزش عرضه اولیه روز چهارشنبه را محاسبه و در قالب ریال در باشگاه مشتریان برای سهام‌داران واریز کنند. مدیران بخش فنی این کارگزاری نیز اعلام کردند اگر کسی می‌تواند در حل این مشکلات زیرساختی کمک کند، حاضر به همکاری با او هستند؛ اما این مسئله‌ای نیست که بشود در عرض یک شب یا یک هفته حل کرد.
مُسکن‌های موقتی
در گام نخست، نیاز کشور به یک هسته معاملات به‌روز باقدرت پردازش سفارش‌های چندمیلیونی در یک روز است. اکنون ارتش 50 میلیونی سهام‌داران عدالت به جمع یکی دو میلیون سهام‌داران فعال سال‌های گذشته اضافه‌شده‌اند؛ درنتیجه اگر اقدام عملی در میان‌مدت انجام نشود، بورسی که این‌همه از آن حمایت می‌شود، عملا از کار خواهد افتاد. بورس مؤلفه‌های مثبت متعددی دارد که هرکدام از آن‌ها باعث برتری این بازار نسبت به بازارهای موازی خواهد شد. شفافیت عملکرد شرکت‌ها، برقراری عدالت در سفارش گذاری‌ها، تخصیص بهینه منابع، کمک به تأمین مالی شرکت‌ها، سهیم شدن مردم در عملکرد مثبت تولیدکنندگان و… از شاخصه‌هایی است که بازار سرمایه را نسبت به بازار ارز، خودرو، ملک، طلا و… متمایز می‌کند؛ اما اکنون بسیاری از سهام‌داران نمی‌دانند که مظنه دقیق خرید یا فروش چیست. سایت TSETMC یک‌چیزی نشان می‌دهد، سامانه‌های معاملاتی مظنه دیگری نشان می‌دهند و درنهایت آنچه معامله می‌شود روی قیمت دیگری است! در هنگام سرخطی‌ها در ساعت 8:30 دقیقه یا صف خرید عرضه اولیه‌ها، برخی سفارش‌ها زودتر از سفارش‌های دیگر ثبت می‌شود. بسیاری از فعالان بازار سرمایه اعتقاد دارند برخی افراد قابلیت این را دارند که سفارش‌های سریع‌تری ارسال کنند؛ مسئله‌ای که هیچ‌گاه از سوی مسئولان سازمان بورس پذیرفته نشد. درهرحال اکنون بازار سرمایه، پاتوق بسیاری از افراد شده است؛ چه آن‌هایی که سال‌ها تجربه سهام‌داری داشته‌اند، چه آن‌هایی که چند ماهی است به این بازار پا گذاشته‌اند. اگر اختلال سامانه‌های معاملاتی روزبه‌روز بیشتر شود، آنگاه اعتماد و اشتیاق سهام‌داران خیلی زود از بین خواهد رفت و دوباره سفته‌بازی‌ها در بازارهای موازی جان می‌گیرد.
