براین اساس و با دستور ستاد ملی مقابله با کرونا برگزاری‌مراسم‌های دارای مجوز صرفا منوط به رعایت فاصله‌گذاری و تجمعات حداقلی و همچنین کاهش ساعات برگزاری مراسم (حداکثر دو ساعت) است. علاوه براین، امسال هرگونه جابه‌جایی هیئت و دسته‌روی و استفاده از طبل، سنج و وسایل مشابه در مراسم ممنوع است و عزاداران نیز موظف به استفاده از ماسک به صورت مستمر و رعایت پروتکل‌های بهداشتی هستند؛ اما براساس تصمیم ستاد مقابله با کرونا برگزاری نماز مانند گذشته در مساجد حداکثر به مدت یک ساعت در اماکن سربسته دارای شرایط بهداشتی و تهویه با یک چهارم ظرفیت مکان مورد نظر و رعایت فاصله گذاری (حداقل دو متر از هر طرف)، استفاده از ماسک و همراه داشتن وسایل شخصی مانعی ندارد و عزاداران می‌توانند این نماز را به صورت جماعت برگزار کنند. توزیع نذورات، یکی دیگر از آیین‌های قدیمی است که در برخی از استان‌ها به‌وفور در ایام محرم به ویژه دو روز تاسوعا و عاشورا دیده می‌شود؛ این درحالی است که براساس تصمیم ستاد مقابله با کرونا هرگونه پذیرایی در جریان برگزاری مراسم عزاداری و همچنین برپایی هر نوع ایستگاه‌های صلواتی توزیع نذورات و چای (موکب‌ها، خیمه‌ها، چادر و …) ممنوع است و نذورات صرفا در قالب مواد غذایی خشک یا خام باید توزیع شود؛ البته آن‌طور که در این پروتکل‌ها آمده: «نذورات خاصی که امکان تغییر نذر به دلیل مسائل شرعی وجود ندارد، با نظارت کارشناسان بهداشتی طبخ و بسته بندی می‌شود. توزیع این نذورات باید در سایر اماکن انجام شود تا از تشکیل تجمع، صف و تراکم جمعیت خودداری شود.» ستاد کرونا همچنین، برگزاری برخی از آیین‌های قدیمی که خاص برخی از استان‌ها و شهرهاست را نیز ممنوع کرد؛ آیین‌هایی مثل یوم العباس در زنجان، نخل‌گردانی در یزد، تشت‌گذاری اردبیل، شیرخوارگان تا به این واسطه از شیوع و سرایت بیماری کووید 19 در محرم جلوگیری شود. حضور هیئت‌ها در اماکن مقدس حرم رضوی، حرم حضرت معصومه سلام‌الله‌علیها، حرم عبدالعظیم حسنی، شاهچراغ، امامزاده صالح و…جهت برگزاری مراسم نیز ممنوع است و بر همین اساس نیز مدیریت تولیت‌ها نسبت به برگزاری مراسم در اماکن و فضای باز با رعایت فاصله‌گذاری اجتماعی، اجرای پروتکل‌های بهداشتی باید اقدام کنند. در همین راستا و بنا به دستورات ستاد کرونا برگزاری برخی از آیین‌های قدیمی و مسبوق به سابقه در اصفهان نیز، پس از سالیان سال، برای اولین بار ممنوع شده است که در این گذار مروری بر آنها داریم.
مراسم شیرخوارگان حسینی
همایش شیرخوارگان حسینی، مراسم با شکوهی است که در اولین جمعه ماه محرم و با بزرگداشت یاد و مقام والای حضرت علی اصغر علیه‌السلام، شهید شیرخوار کربلا در سرتاسر ایران و همچنین برخی از کشورها مانند عراق و افغانستان و… برگزار می‌شود؛ همایشی که مادران به همراه شیرخوارگان خود در آن حضور می‌یابند و به عزای حضرت علی اصغر (ع) می‌نشینند. امسال، اما شیوع کرونا باعث لغو این مراسم در اصفهان و سایر شهرهای دیگر شد.
«جغجغه‌زنی» ممنوع!
یکی از دیدنی‌ترین و باشکوه‌ترین مراسم عزاداری در ایام محرم، در روستای ابیانه برگزار می‌شود و سالانه گردشگران بسیاری را در این ایام روانه این روستا می‌کند. آیین جغجغه‌زنی و نخل‌گردانی یکی از ویژگی این مراسم است. اینگونه که علیرضا علیرضایی، یکی از پیرغلامان اباعبدالله (ع) درباره آیین جغجغه‌زنی به ایمنا گفته است: همه ساله مراسم سنتی سوگواری و عزاداری امام حسین (ع) در دهه محرم با عنوان «جغجغه‌زنی» با حضور مردم روستا و سایر مناطق برگزار می‌شود. جغجغه اشیایی کوچک و تراشیده از چوب است که در ابتدای مراسم در اختیار اهالی روستا قرار می‌گیرد و سوگواران حسینی با به هم کوبیدن دو تا از آن، در رثای شهیدان کربلا عزادارای می‌کنند. این مراسم سنتی بیش از ۴۰۰ سال پیشینه دارد و روز تاسوعای حسینی ساعت ۱۰ صبح در محله «یسمون» ابیانه آغاز می‌شود و عزاداران با انجام مراسم جغجغه‌زنی روستا را دور می‌زنند و بعد از این مراسم که اوج آن در امامزاده عیسی و یحیای این روستاست، دوباره به همان محله «یسمون» بازمی‌گردند. نوحه‌هایی که در مراسم سنتی جغجغه‌زنی خوانده می‌شود در نوع خود بی نظیر است؛ چرا که تک‌تک مصرع‌هایی که در آن خوانده می‌شود مظلومیت اهل‌بیت (ع) را به تصویر می‌کشد و این ویژگی خاصی به مراسم جغجغه‌زنی می‌دهد. مراسم سنتی «جغجغه‌زنی» در روز تاسوعای حسینی در ابیانه به عنوان یک اثر فاخر ملی در سال ۹۲ در فهرست آثار معنوی کشور به ثبت رسیده است. امسال با توجه به شیوع کرونا در کشور و همچنین تدابیر ستاد ملی کرونا برای پیشگیری از افزایش تعداد مبتلایان به این بیماری، این مراسم قدیمی در ابیانه برگزار نخواهد شد و همچنین به گفته دهیار روستای ابیانه، به منظور برگزاری هرچه بهتر مراسم عزاداری در روز تاسوعا و عاشورای حسینی، ورود گردشگران به روستای تاریخی ابیانه نطنز نیز ممنوع است.
لغو مراسم 300ساله در زواره
نخل‌گردانی در شهرستان زواره از جمله آیین‌های قدیمی سوگواری در ایام محرم است که سابقه‌ای 300 ساله دارد. آن‌طور که گفته می‌شود: «در این آیین کهن دو نخل چوبی شبیه به حجله مزین با انواع شال متعلق به دوران قاجار که در دو حسینیه بزرگ و کوچک زواره قرار دارد، در روزهای عاشورا و تاسوعا ازجایگاهش جدا و عصر عاشورا به سکوی کنار حسینیه بازگردانده می‌شود. نخل بزرگ زواره روز عاشورا چند صد کیلوگرم سنگین‌تر می‌شود، مردم برای برآورده شدن حاجت‌های خود برای نخل، پارچه نذر می‌کنند. پارچه‌های رنگارنگ روی پایه‌های نخل گره می‌خورند و هر چهارگوشه نخل را یک نفر بر دوش می‌گیرد. گرفتن پایه نخل، افتخار بزرگی است که در گذشته نصیب هر خانواده‌ای نمی‌شد. سمت گرفتن پایه نخل به شکل موروثی به پسر ارشد خانواده می‌رسد و در حال حاضر خانواده‌های سرشناس زواره پایه‌ای از نخل را در اختیار دارند. مردم زواره نخل را نمادی از تابوت امام‌حسین (ع) می‌دانند و آن را مقدس و متبرک بر دوش می‌کشند. این مراسم در دو حسینیه قدیمی متعلق به دوران صفوی با حضور ده ها هزار نفر برگزار می‌شود و روی دیوارهای حسینیه تاریخی زواره، آیینه‌هایی کدر با قالب‌های چوبی زیبا نصب شده تا به گفته اهالی زواره عزاداران گناهکار با دیدن تصویر خود در آیینه از کردار زشت خود شرمنده شوند.» شیوع ویروس کرونا، اما باعث شد تا متولیان برگزاری این مراسم قدیمی به منظور حفاظت از جان و سلامتی مردم، برگزاری این مراسم را پس از 300 سال، ممنوع کنند. اینگونه که محمود اسلامی‌نیا، عضو هیئت امنای حسینیه بزرگ زواره به رسانه‌ها گفته است: «با توجه به اهمیت ویروس منحوس کرونا و کمک به عدم گسترش این ویروس، امسال مراسم تعزیه‌خوانی نیز در این محل برگزار نمی‌شود؛ چرا که برگزاری مراسم با فاصله‌گذاری دو متری در این مکان غیر ممکن است و ما باید کمک کنیم تا هرچه زودتر ویروس کرونا از بین برود.»
زارخاک ممنوع شد
قلعه تاریخی روستای قورتان (از توابع استان اصفهان)، هر سال در عصر تاسوعا میزبان مهمان‌های بسیاری بود که برای مشاهده آیین «زار خاک» به این روستا می‌آمدند؛ آیینی که به گزارش باشگاه خبرنگاران، شامل دو قسمت است و ابتدا زار کوچک برگزار می‌شود و پس از آن زار خاک انجام می‌گیرد. پس از شروع مراسم که با ذکر توسط دسته سادات و ذکر «رحمت خدا بر موالیان امام حسین (ع)» توسط عام‌ها شروع می‌شود، دسته سادات ذکر اول را می‌گوید که عبارت است از: «بهر حسین در کربلا، امشب ملامت می‌شود/این شام را صبحش مباد، فردا قیامت می‌شود.» پس از اتمام این ذکر، در حین اینکه نخل به حرکت در می‌آید مردم بر سر و سینه زده یاحسین و شاه حسین‌گویان به سوگواری می‌پردازند و دسته عام‌ها نیز آن را دوباره جواب می‌دهند. دسته سادات ذکر بعدی را که می‌خواهند شروع کنند به دسته زار خاک علامت می‌دهند تا آنها به خاک بیفتند وسپس دسته سادات ذکر بعدی را می‌گویند و بعد از آن یا حسین، شاه حسین سر می‌دهند تا ذکر دسته زار خاک تمام شود وهنگامی که دسته زار خاک بلند شدند دسته سادات ذکرهای بعدی خودشان را می‌گویند. هنگامی که دسته زار خاک به خاک می‌افتند، سجده می‌کنند وبعد از آن به حالت تشهد نشسته و با زدن روی پاهای خود ذکر اول دسته سادات را می‌گویند؛ یعنی بیت: «بهر حسین در کربلا، امشب ملامت می‌شود/این شام را صبحش مباد، فردا قیامت می‌شود.» ذکردسته زارخاک در طول مراسم ثابت است اما ذکر دسته سادات متغیر است ودر هر منزل عوض می‌شود که بعضی از ذکرهای آن عبارت است از: «ای مؤمنان عشور است، آفاق پر زشور است/ از بهر آل حیدر، جان‌ها زتن نفور است» و «بگذار تا بگریم، چون ابر در بهاران/کز سنگ ناله خیزد، روز وداع یاران» و «ای شیعه گر تو را هست، عقل و بصیرت و هوش/آل علی و اولاد، یکدم مکن فراموش» و… دسته سادات که به درب حسینیه رسیدند، طبق زارهای معمول فردهای کوچک دیگری را با لحنی متفاوت بیان می‌کنند و دسته عام‌ها نیز فرد اول آن را در جواب دسته سادات می‌گویند؛ دسته سادات فرد اولیه را که عبارت است از «می‌کند یاران وداع امشب حسین» دو بار می‌گوید تا وارد حسینیه شوند و دور حسینیه می‌گردند تا تمام عام‌ها داخل حسینیه شوند. پشت سر سادات، عام‌ها وارد حسینیه می‌شوند و گرداگرد حسینیه می‌ایستند. در داخل حسینیه دسته سادات پس از آمدن عام‌ها در حسینیه به صورت دایره‌وار در قسمتی از حسینیه می‌گردند و ذکرهای زیر را می‌خوانند. «ای در مدینه مصطفی گوید حسین/ای در نجف شیر خدا گوید حسین/ ای در سما عرش علا گوید حسین / ای مادرش خیرالنساء گوید حسین» که در جواب هر بند آنها، عام‌ها ذکر «ای می‌کند یاران وداع امشب حسین» را می‌گویند. امسال، اما کرونا معادلات متولیان برگزاری این مراسم را بر هم زد.فاطمی، یکی از برگزارکنندگان این آیین در گفت‌وگو با «اصفهان‌زیبا» می‌گوید: «با توجه به شیوع ویروس کرونا، جلسات مکرری در رابطه با برگزاری یا برگزار‌نشدن این مراسم با دهیار و شورای روستا و… برگزار و نهایتا قرار بر این شد که آیین زار خاک، محرم امسال در روستای قورتان برگزار نشود و روستا مهمان نپذیرد. عــلاوه‌براین، امــسال در محرم جاری صرفا مراسم سینه‌زنی آن هم در فضای باز و با در نظر گرفتن پروتکل‌های بهداشتی نظیر استفاده از ماسک و همچنین رعایت فاصله‌گذاری اجتماعی برگزار خواهد شد.»
محدویت برگزاری مراسم عزاداری در «هارونیه»
یکی دیگر از با شکوه‌ترین مراسم عزاداری امام حسین (ع) در ایام محرم در امامزاده «هارونیه» برگزار می‌شود. قدمت عزاداری در این مکان حدود ۴۰۰ سال است. از قریب ۱۰۰ سال گذشته تاکنون برنامه عزاداری به صورت منسجم تحت پوشش حسینیه امامزاده هارونیه برگزار می‌شود. در دهه اول محرم هیئت هارونیه به سمت حسینیه‌های اصفهان حرکت می‌کند و روز تاسوعا و عاشورا میزبان هیئت‌های حسینی است. بسیاری از هیئت‌های مذهبی به جهت تقدس این مکان اعتقاد دارند که در روزهای تاسوعا و عاشورا باید در زیر این خیمه به عزاداری بپردازند. امسال، مراسم عزاداری در امامزاده هارونیه برگزار می‌شود؛ اما با شرایط خاص. حسن جعفری، مسئول تشکل‌های دینی اداره کل تبلیغات اسلامی استان اصفهان در این باره به «اصفهان زیبا» می‌گوید: «این مراسم قبلا به صورت رفت و برگشتی هیئت‌ها برگزار می‌شد. امسال، اما این رفت و برگشت انجام نمی‌شود و عزاداری نیز به صورت محدود و بدون پذیرایی و با رعایت پروتکل‌های بهداشتی باید انجام شود. در غیر این صورت، با متخلفان برخورد خواهد شد.»
مراسمی که مثل هر سال نیست
دو خانه «بنکدار» و «زرگرباشی» در اصفهان، سالیان سال است که در ایام محرم، میزبان عزاداران حسینی هستند. اینگونه که گفته می‌شود: «خانه بنکدار بیش از یک قرن و نیم به دلیل برگزاری مراسم عزاداری در دهه اول محرم برای سالار شهیدان نه در اصفهان و میان اصفهانی‌ها بلکه در کل ایران و در بین تمام علاقه‌مندان و محبان اهل بیت و سالار شهیدان شهره است. شاهد این مدعا، مسافرانی است که هر سال از نقاط گوناگون کشور برای شرکت در مراسم عزاداری به اصفهان و خانه بنکدار می‌آیند. بیش از ۱۵۰ سال است که هر سال در دهه اول محرم بعد از اذان صبح و اقامه نماز، ساکنان این خانه با بر گزاری عزاداری سنتی میزبان عزاداران حسینی می‌شوند. عزاداری که در کمال صفا و دور از هرگونه ریا تا هنگام اذان ظهر ادامه می‌یابد و با اقامه نماز ظهر عزاداری نیز تمام می‌شود. مرحوم سید حسن بنکدار، اولین بانی برگزاری مراسم عزاداری بوده است که بعد از آن، مرحوم سید مهدی بنکدار، مرحوم سید جواد بنکدار و در حال حاضر سید فرهاد بنکدار، چهارمین نسل از خانواده بنکدار هر سال مراسم را به سبک و سیاق گذشته که شامل منبر و سخنرانی است، برگزار می‌کند. عزاداری خانه بنکدار هم‌زمان با آغاز ماه محرم شروع و تا دو روز بعد از عاشورا ادامه دارد. عزاداری خانه بنکدار عزاداری ساده و مردمی است. این را می‌توان در چشمان آدم‌هایی که برای عزاداری آمده‌اند، اما به دلیل خیل عظیم جمعیت در کوچه‌پس‌کوچه‌های اطراف خانه بنکدار روی زمین نشسته‌اند، دید. کسانی که با کمال تواضع و ادب به ساحت مقدس سیدالشهدا در هر قسمتی از کوچه که فضایی برای نشستن یافت می‌شود، نشسته و عزاداری می‌کنند. در طول این سال‌ها، بسیاری از رجال و مشاهیر اصفهان در زمینه‌های علمی مذهبی به خانه بنکدار آمده و سخنرانی کرده‌اند.» برگزاری مراسم عزاداری در خانه زرگرباشی نیز دست کمی از خانه بنکدارها ندارد. این خانه در خیابان طالقانی اصفهان قرار دارد. به گزارش خبرگزاری صدا و سیما درب خانه زرگرباشی آهنی و کوچک است که یک فرش جلوی آن آویزان است. یک راهرو باریک و کوتاه و چند پله پایین دارد. فضای حسینیه به شکل یک مستطیل است که تمام در و دیوار و پنجره آن با بیرق‌های گوناگون پوشیده شده و یک حوض کوچک آبی دارد. در حال حاضر، پنجمین نسل خانواده زرگرباشی در دهه اول محرم و دهه آخر صفر، میزبان عزاداران حسینیاست. از زمانی که مرحوم حاج سید علی زرگرباشی به عنوان اولین بانی اقدام به برگزاری مراسم عزاداری برای سالار شهیدان کرد، این مسیر توسط مرحوم سیدحسین، مرحوم سیدعلی و مرحوم سیدمهدی ادامه یافت تا کنون که سید مصطفی زرگرباشی به عنوان پنجمین نسل از خاندان زرگرباشی هر سال ایام محرم و صفر، مراسم را برگزار می‌کند. عزاداری خانه زرگرباشی به روش سنتی برگزار می‌شود. مراسم از هنگام اذان صبح شروع و تا اذان ظهر ادامه پیدا می‌کند و در این فاصله، هفت منبر سخنرانی برگزار می‌شود. در تمام این سال‌ها، هیچ وقت عزاداری تعطیل نشده و پیوسته برگزار می‌شود، حتی در زمان پهلوی و ممنوعیت رضاخان در برگزاری عزاداری برای سیدالشهدا. در آن زمان هم روضه‌خوان‌ها از پشت‌بام‌های اطراف می‌آمدند و مراسم برگزار می‌شد. همه چیز در خانه زرگر باشی نشان از ارادت مردم به حسین است، علاقه و ارادت به حسین تنها مخصوص قدیمی‌ترها نیست؛ هستند جوانان بسیاری که از راه‌های دور و نزدیک به اصفهان می‌آیند تا در عزاداری خانه زرگرباشی حضور داشته و به همراه دیگر عزاداران در سوگ سالار شهیدان و بر مظلومیت آن امام بزرگوار اشک بریزند. تاکنون ۲۹۱ سال است که مراسم روضه امام‌حسین (ع) در خانه زرگرباشی انجام می‌شود. اینگونه که حسن جعفری، مسئول تشکل‌های دینی اداره کل تبلیغات اسلامی استان اصفهان می‌گوید: «به متولیان برگزاری مراسم عزاداری در این دو خانه نیز ابلاغ شده تا مراسم خود را امسال، متفاوت‌تر از سال‌های گذشته و با توجه به رعایت پروتکل‌های بهداشتی برگزار کنند؛ پروتکل‌هایی مثل الزام استفاده از ماسک برای عزاداران و کاهش ساعت عزاداری.»
تعزیه ممنوع است
از آیین‌های قدیمی و با سابقه در ایام محرم، برگزاری مراسم شبیه‌خوانی یا تعزیه است؛ مراسمی که در شهرستان‌های اصفهان، خمینی‌شهر، نجف‌آباد، خوانسار، نطنز و کاشان به ثبت ملی رسیده است. شبیه‌خوانی، اما در اصفهان در ایام محرم امسال به دلیل قطع زنجیره کرونا ممنوع شد و به گفته مسئول تشکل‌های دینی اداره کل تبلیغات اسلامی استان این آیین بنا به دستور ستاد مقابله با کرونا در اصفهان برگزار نخواهد شد.
پخت نذری ممنوع!
از جمله آیین‌های قدیمی عزاداری که در برخی از روستاهای نواحی اصفهان برگزار می‌شود، آیین پخت غذای نذری در روز تاسوعا و عاشوراست. برای مثال، اهالی روستاهای اراضی و باغملک مبارکه از حدود ۳۰۰ سال پیش تاکنون هر سال در روز تاسوعا و عاشورای حسینی میزبان جمع زیادی از عزاداران از نقاط مختلف استان هستند. در روز تاسوعای حسینی همه اهالی روستای اراضی در خانه‌های خود به پخت غذای نذری پرداخته و در ظهر تاسوعا با تزئین غذاها و قرار دادن آن در سینی‌های بزرگ که همگی آنها را براساس آیینی سنتی بر روی سر خود می‌گذارند و به حسینیه می‌آورند و پس از اقامه نماز جماعت در ظهر تاسوعا، در حسینیه روستای اراضی، همه اهالی و مهمانان در این مکان که شامل دکه‌های بسیاری هستند، جمع شده و پس از باز شدن درب‌های حسینیه، همگی وارد قسمتی که دکه‌های حسینیه قرار دارد، می‌شوند. هر خانواده، مهمانان خود را به یکی از دکه‌ها برده و غذایی را که آماده کرده است، برسر سفره قرار می‌دهد. در روز عاشورا نیز این مراسم برگزار می‌شود، با این تفاوت که در این روز اهالی روستای باغملک، میزبان اهالی روستای اراضی هستند. بعد از خوردن ناهار، مراسم تعزیه نیز در حسینیه برگزار می‌شود. امسال، اما به دلیل شیوع کرونا، مراسم به روال همیشگی برگزار نمی‌شود. به گفته یکی از برگزارکنندگان این مراسم، امسال اهالی دو روستا جابه‌جایی هیئت ندارند و نذورات نیز به صورت بسته‌بندی و خشک در اختیار نیازمندان قرار می‌گیرد. با توجه به شیوع ویروس کرونا، نهایتا قرار بر این شد که آیین زار خاک، محرم امسال در روستای قورتان برگزار نشود و روستا مهمان نپذیرد.
