سیاست «اول آمریکا» به سبک بایدن
شکاف حاصل از رقابتهای حزبی یا به گفتهای دقیقتر، نژادی، که جامعه آمریکا را به دو نیم کرده نیازمند سیاست دوباره «اول آمریکا» است؛ اما اینبار با بازیگردانی بایدن. هرچند دونالد ترامپ صندلی ریاستجمهوری را به رقیب دموکرات خود واگذار کرد، اما این برای او و هفتادوچهار میلیون آمریکایی که او را برگزیدند پایان راه نیست و همان سنگ بزرگی است که بایدن آن را برداشته و در تلاش است تا هدف خود (یکپارچهکردن دوباره آمریکا و دمیدن جانی تازه در کالبد دموکراسی) را نشانهگیری کند. هرچند تیم بایدن در بیستم ژانویه پیروزی دموکراسی را جشن گرفتند، اما بسیاری از کسانی که به ترامپ رأی دادند، با تأکید بر تقلب بزرگ در انتخابات او را رئیسجمهور قانونی آمریکا نمیدانند. حضور بیش از 25هزار نیروی پلیس (سهبرابر برنامههای پیشین)، در مراسم تحلیف ریاستجمهوری و ممانعت از حضور مردم برای شرکت، گواهی است بر وجود نارضایتی مردم و نیز ترس دولت از ایجاد ناامنی در جامعه.
بایدن با تمام این مشکلات
امروز چهلوششمین رئیسجمهور ایالاتمتحده است و نه تنها مردم آمریکا بلکه دیگر کشورهای جهان نیز منتظر هستند تا ببینند در پشت درهای کاخ سفید چه تصمیمهایی در حال گرفته شدن است. آیا بایدن و کاملا هریس خواهند توانست وعدههای خود را عملی کنند یا باید شاهد دوران گذار از آمریکا بود؟ بایدن در کارزار انتخاباتی خود، با وعده برجستهسازی دوباره ارزشهای لیبرالیسم و دموکراسی، که ترامپ آنها را به چالش کشاند، به مردم ایالاتمتحده قول داد آمریکا را به صدر جدول بازگرداند. او با این ادعا که «آمریکا کشوری است که جنگهای جهانی را به پایان برد، پرده آهنین را سرنگون کرد و با پیروزی دموکراسی و لیبرالیسم بر فاشیسم و خودکامگی، یک جهان آزاد را بهوجود آورد» خاطرنشان کرد: «این همان آمریکاست با مردمی قدرتمندتر و آگاهتر که میتوانند تمام موانع را پشت سر گذاشته و با ترمیم آسیبهای حاصل از سیاست ترامپیسم، دوباره آینده را از آن خود کنند». ساکن تازهوارد کاخ سفید برای کاهش شکافهای اجتماعی به امر آموزش بهعنوان مهمترین کانال انتقال ارزشهای آمریکایی اشاره کرده و برآن است تا با بازسازی سیستم آموزشی کشور، این اصل را بنیان نهد که آینده جوانان آمریکایی به واسطه توانمندیهایشان رقم میخورد، نه رنگ و نژاد و جنسیت. بایدن تأکید کرد: «تغییر جهان، نیازمند تغییر از درون است و باید با ایجاد اعتماد بین مردم در خصوص سیاستهای عدالتی و اقتصادی کشور، آنها را توانمند و با انگیزه کرد تا از سیاستهای خارجی کشور پشتیبانی کنند. تنها در این صورت است که آمریکا میتواند نقش رهبری خود بر جهان را ایفا کند؛ چراکه مهمترین سرمایه هر دولتی مردم آن کشور است، نه قدرت نظامی یا اقتصادی صرف. آمریکا به عنوان یک “ملت” و نه تنها یک “دولت” ثابت میکند که میتواند قدرت برتر را در دست داشته باشد.»
ساکن کنونی کاخ سفید با این سخنان به ارزشهای پرستیژی ایالاتمتحده اشاره میکند که باید از سرگرفته شود، ارزشهایی مانند سیاست پذیرش پناهندهها (سالانه 125000 نفر)، فرصت معاملات تجاری جهان، ممنوعیت شکنجه، ارتقای جایگاه زنان و دختران در داخل و خارج از مرزهای آمریکا، احترام به آزادی مطبوعات، استقلال رأی و قضاوت عادلانه.
چالشها و اولویتهای بایدن در سیاست خارجی
بایدن ضمن انتقاد از سیاست خارجی ترامپ و شیوه برخورد دولت او با جهان تصمیم دارد بسیاری از تعهدات پیشین آمریکا را از سر بگیرد. او با اشاره به اینکه اگر طبیعت و هوای سالمی نداشته باشیم، هیچ چیزی نخواهیم داشت، بازگشت به پیمان اقلیمی پاریس و آغاز دوباره پرداخت کمکهای مالی برای پیشبرد این پیمان را وعده میدهد. در خصوص برنامههای تجاری نیز، تجارت را «ستون حیاتی» سیاست خارجیاش میداند که با دو بحران بزرگ (اپیدمی کرونا و پوپولیست ترامپ) روبهرو بوده و باید اختلافهای اساسی تجاری حلوفصل شود. چنین تصمیمی، کار بایدن را در هفتههای آغازین ریاستجمهوری سخت میکند؛ زیرا در صورت عدم موفقیت، امیدهای بایدن برای استفاده از چندجانبهگرایی بهمنظور مقابله با چین (به عنوان رقیب اصلی آمریکا)، همچنین مشکلات آب و هوایی نیز ناکام خواهد ماند.
در بحث تجاری بزرگترین مانع پیش روی بایدن، سیاست تعرفهای است که ترامپ در دوره ریاستجمهوری خود در معامله با دیگر کشورها وضع کرده است. اتحادیه اروپا و چین، ژاپن و کانادا از سیستم تعرفهای آمریکا ناخشنود بوده و آن را بر اساس قوانین سازمان تجارت جهانی، ناموجه میدانند. حالا بایدن بر سر یک دوراهی است: اگر سازمان تجارت جهانی، تعرفههای ترامپ را مجاز اعلام کند، این امر باعث ایجاد روزنههایی برای دیگر کشورها میشود تا با استناد به امنیت ملی، حمایت گرایی را توجیه کنند و رأی مخالف سازمان تجارت جهانی به این تعرفهها- نتیجه احتمالی، عواقب سیاسی داخلی شدیدی برای ایالاتمتحده خواهد داشت؛ زیرا بیانیه این سازمان مبنی بر اینکه ایالاتمتحده نمیتواند آنچه را میخواهد برای محافظت از امنیت ملیاش انجام دهد، باعث شورش میشود.
چهلوششمین رئیسجمهور ایالاتمتحده با عقیده به این اصل که امنیت اقتصادی، امنیت ملی است، طبقه متوسط جامعه را در مرکز ثقل فعالیتهای اقتصادی خود قرار داده و تأکید میکند: «فعالیتهای اقتصادی در داخل کشور در فضای رقابتی سالم و عادلانه به تقویت پایههای اقتصادی طبقه متوسط و در نهایت اقتصاد کل کشور کمک شایانی کرده و نمود آن را میتوان در تجارت بینالملل یافت. اگر ایالاتمتحده بتواند بهترینها را در داخل ساخته و به فروش برساند این به معنای رفع موانع تجاری با جهان است که ضمن تقویت پایههای داخلی اقتصاد، قدرت برتر تجاری در خارج از کشور را نیز در اختیار خواهد گرفت». رئیسجمهور آمریکا وعده داد هیچ توافقنامه تجاری جدیدی را انجام نخواهد داد تا زمانی که در داخل آمریکا سرمایهگذاری کرده و آن را برای موفقیت در اقتصاد جهانی مجهز کند.
بایدن در خصوص دیگر کشورها، چین را چالشی بالقوه دانست که با گسترش دامنه جهانیاش، ترویج مدل سیاسی خاص خود و سرمایهگذاری در فناوریهای آینده، بازی طولانی را انجام میدهد. «وظیفه آمریکاست که در برابر چین سختگیریهایی انجام دهد؛ در غیر این صورت، اگر چین راه خود را داشته باشد، به سرقت فناوری و مالکیت معنوی ایالاتمتحده و شرکتهای آمریکایی ادامه خواهد داد.» او مؤثرترین راه برای مقابله با این چالش را «ایجاد جبهه متحدِ متحدان و شرکای ایالاتمتحده برای مقابله با رفتارهای توهینآمیز و نقض حقــوق بشـر در چیــــــن دانست.»
بایدن مدعی است: «آمریکا برای مدت 70 سال رهبری جهان را در دست داشت و نقش اصلی را در نوشتن قوانین، عقد توافق نامهها و برانگیختن نهادهایی داشت که روابط بین ملتها را هدایت کرده و امنیت و رفاه جمعی را پیش میبرند. دوران ترامپ یک وقفه در این نقش ایجاد کرد که باید از سر گرفته شود. اگر آمریکا این کار را نکند، یا یک بازیگر دیگر آن را انجام خواهد داد که منافع آمریکا را در نظر نخواهد گرفت یا کسی آن را انجام نخواهد داد و دنیا را به هرج و مرج خواهد کشاند؛ پس ما نمیتوانیم سر خود را زیر برف کرده و بی توجه باشیم.»
بایدن خود را رئیسجمهور تمام مردم آمریکا نامید و از آنها خواست تا برای رسیدن به اهداف ملی در کنار او بایستند.
او وعده داد در هر صورت از منافع ایالاتمتحده دفاع خواهد کرد؛ ولو با زور. اما همیشه زور را آخرین گزینه برای پیگیری مقاصد خود میداند. او در همین راستا اعلام کرد: «زمان آن فرا رسیده است که به جنگهای ابدی خاتمه دهیم. ما باید اکثریت قریب به اتفاق نیروهای خود را از جنگهای افغانستان و خاورمیانه به خانه برگردانیم و مأموریت خود را به عنوان شکست القاعده و دولت اسلامی (یا داعش) تعریف کنیم. ما همچنین باید به حمایت خود از جنگ به رهبری عربستان در یمن پایان دهیم. باید تمرکز خود را در زمینه مقابله با تروریسم، در سراسر جهان و در داخل کشور حفظ کنیم. میتوانیم در عین حال قوی و باهوش باشیم و این مأموریتها را در مقیاس کوچکتر، از نظر نظامی، اقتصادی و سیاسی، انجام داده و منافع ملی را پیش ببریم. دیپلماسی باید اولین ابزار قدرت آمریکا باشد.» او همچنین خاطرنشان کرد: «در مقام رئیسجمهور، دیپلماسی را بهعنوان ابزار اصلی سیاست خارجی ایالاتمتحده ارتقا و سرمایه گذاری مجدد را در بدنه دیپلماتیک انجام میدهم. دیپلماسی به اعتبار نیاز دارد و ترامپ این اعتبار را شکسته است. در اجرای سیاست خارجی، بهویژه در مواقع بحرانی، حرف ملت ارزشمندترین سرمایه است. ترامپ با کنارکشیدن از پیمانها، اتکا به سیاستهای گوناگون، دورشدن از مسئولیتهای ایالاتمتحده و دروغ گفتن درباره مسائل کوچک و بزرگ، حرف ایالاتمتحده را در جهان ورشکسته کرده است.» بایدن با اشاره به اینکه تعهدات ایالاتمتحده همچون «یک امر مقدس» است، نه «یک معامله اقتصادی» قول داد به عنوان رئیسجمهور، کارهایی غیر از بازگرداندن همکاریهای تاریخی خود را انجام دهد. او با اشاره به دیگر بازیگران نظام بینالملل اظهار کرد: «در برابر روسیه که نظام لیبرالی را منسوخ شده اعلام میکند با دیپلماسی پاسخ خواهیم داد و در کنار جامعه مدنی روسیه قرار میگیریم، که بارها و بارها با شجاعت در برابر نظام استبدادی سلطنتی ولادیمیر پوتین ایستاده است.» بایدن تأکید کرد: «همکاری مشترک با کشورهایی که همسو با ارزشها و اهداف ما هستند، امنیت و موفقیتمان را بیشتر میکند. ما قدرتمان را تقویت میکنیم، حضورمان را در سراسر جهان گسترش میدهیم و درحالیکه مسئولیتهای جهانی را با شرکایمان تقسیم میکنیم، نفوذ خود را افزایش میدهیم. باید با سرمایهگذاری مجدد در اتحاد خود با استرالیا، ژاپن و کره جنوبی و تعمیق همکاریها از هند تا اندونزی، تواناییهای جمعیمان را با دوستان دموکراتیک فراتر از آمریکای شمالی و اروپا تقویت کنیم و ارزشهای مشترک را در منطقهای تعیین کنیم که تعیینکننده ارزش ایالاتمتحده باشد. باید تعهد آهنین خود را درباره امنیت دولت اسرائیل حفظ و بیشتر کار کنیم تا دوستان خود را در آمریکای لاتین و آفریقا در شبکه گستردهتر دموکراسیها ادغام کرده و فرصتهای همکاری در این مناطق را به دست آوریم.» «درباره منع گستـرش سلاحهای هستهای و امنیـت هسـتهای، ایالاتمتحده نمیتواند صدای معتبری باشد؛ درحالیکه پیمانهای خود را رها میکند. ترامپ از ایران تا کره شمالی و نیز از روسیه تا عربستان سعودی و دولت اشغالگر اسرائیل احتمال گسترش سلاحهای هستهای را افزایش و یک مسابقه تسلیحاتی هستهای جدید به راه انداخته و حتی استفاده از سلاحهای هستهای را بیشتر کرده است.» بایدن معتقد است: «تنها راه تعامل با ایران گفتوگو و دیپلماسی است.» او همچنین درباره برجام ادعا کرد: «اگر ایران به تعهدات هستهای خود عمل کند، ایالاتمتحده به توافقنامه برجام باز خواهد گشت.»
آغاز راه
رئیسجمهور ایالاتمتحده در روز نخست کاری خود در کاخ سفید با امضای برخی تعهدات پیشین آمریکا که ترامپ آنها را لغو کرده بود برخی از وعدههای انتخاباتی خود را عملی کرد؛ از جمله، لغو قانون منع ورود شهروندان شش کشور عمدتا مسلمان ازجمله ایران به آمریکا، بازگشت به پیمان اقلیمی پاریس و سازمان بهداشت جهانی و برخی قوانین داخلی. هر چند این موارد میتواند نشانههای مثبتی برای شروع به کار دولت جدید ایالاتمتحده باشد؛ اما با توجه به چالشهای تجاری و سیاسی که در بالا به آن اشاره شد این پرسش مطرح است که دولت جدید تا چه حد برای مقابله با این موانع توانمندی اقتصادی و اجتماعی دارد؟