کلان‌شهرها روزبه‌روز بزرگ‌تر و فربه‌تر و به‌مراتب زندگی در آن‌ها سخت‌تر می‌شود. روستاییان و ساکنان شهرهای کوچک با رؤیای یافتن زندگی بهتر و ایدئال‌تر شهر و روستای خود را ترک می‌کنند و راهی کلان‌شهرها می‌شوند؛ جایی که البته برای زندگی خیلی از مهاجرها ساخته نشده است و به ناچار آن‌ها را روانه حاشیه‌ها می‌کند؛ حاشیه‌ای ناامن، اما ارزان که حداقل امکانات را هم برای ساکنانش فراهم نکرده است. نتایج پژوهشی تحت عنوان «تحلیل علل اقتصادی‌اجتماعی حاشیه‌نشینی در شهر اصفهان»، نوشته علی زنگی‌آبادی و اصغر ضرابی که به مطالعه و بررسی علل شکل‌گیری پدیده حاشیه‌نشینی در شهر اصفهان از دهه 1340 تاکنون (زمان آغاز شهرنشینی شتابان و ناهمگون در ایران) پرداخته، نشان می‌دهد: «5/44درصد از پاسخ‌گویان مناطق حاشیه‌نشین، مهاجر غیربومی بوده و 57.8درصد آنان قبلا در محله دیگری از شهر اصفهان زندگی می‌کرده‌اند که اکثر اینان را می‌توان در زمره رانده‌شدگان از متن به حاشیه نامید.
همچنین تهیه و دسترسی آسان‌تر به مسکن در مناطق حاشیه‌نشین (ارزان‌تر بودن قیمت زمین شهری و مسکن)، باعث هجوم مهاجران و گروه‌های کم‌درآمد شهری به این مناطق شده است. درصد بیکاری در مناطق حاشیه‌نشین بسیار بالاتر از سایر مناطق شهری بوده و یکی از دلایل حاشیه‌نشینی در شهر اصفهان محسوب می‌شود. میانگین درآمد حاشیه‌نشینان در مقایسه با میانگین درآمد سایر گروه‌های شهری بسیار پایین بوده و به‌عنوان یکی از دلایل اصلی حاشیه‌نشینی محسوب می‌شود. میانگین قیمت اجاره‌بهای مسکن در مناطق حاشیه‌نشین به‌طور تقریبی 17.5درصد پایین‌تر از سایر مناطق شهری بوده و در تصمیم‌گیری افراد برای ساکنان در مناطق حاشیه‌نشین مؤثر واقع شده است.»
در همین راستا و به‌منظور رفع مشکل حاشیه‌نشینی، شورای پنجم طرحی به نام «دسترنج» را تدوین کرده؛ طرحی که به‌واسطه آن می‌توان به تقویت تولید در مراکز مهاجرفرست پرداخت. رضا روحانی، مدیر مرکز پژوهش‌های شورای شهر اصفهان، با بیان اینکه شهر اصفهان با ابرچالش‌هایی مثل آلودگی هوا، فرونشست زمین، آب و همچنین حاشیه‌نشینی روبه‌رو است، می‌گوید: حاشیه‌نشینی پدیده‌ای است که این شهر را به‌طورجدی تهدید می‌کند.
او ادامه می‌دهد: افراد از شهرهای کوچک یا روستاهای اطراف اصفهان بنا به دلایل مختلف اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی و همچنین به دنبال جست‌وجوی زندگی بهتر و مرفه‌تر به کلان‌شهر اصفهان سرازیر می‌شوند؛ اما از آنجا که امکان استقرار در مرکز شهر را ندارند به ناچار در اطراف شهر یا سکونتگاه‌های غیررسمی مستقر می‌شوند؛ مکان‌هایی که امکاناتی حداقلی برای زندگی دارند. این پدیده باعث به وجود آمدن معضلات فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و امنیتی برای شهر می‌شود.
مواجهه معلولی یا علی؟
مدیر مرکز پژوهش‌های شورای شهر اصفهان تصریح می‌کند: شهرداری و مدیریت شهری برای حل این معضل، باید راه‌حلی اتخاذ کنند. پرداختن به معضل حاشیه‌نشینی به دو طریق ممکن است؛ اول مواجهه معلولی با این پدیده و دوم مواجهه علی. در شیوه اول این‌گونه پنداشته می‌شود که افراد به سکونتگاه‌ها آمده‌اند و در آن ساکن شده‌اند، اما شرایط خوبی ندارند، پس باید امکانات لازم را در اختیار آن‌ها قرار داد؛ برای مثال، امکاناتی مثل فضای سبز و آب‌لوله‌کشی. این مسئله متأسفانه باعث تمایل افراد به حاشیه‌نشینی می‌شود؛ یعنی زمانی که افراد شرایط را برای زندگی مهیا ببینند، کم‌کم انگیزه زندگی‌کردن در آنجا را پیدا می‌کنند و به سمت‌وسوی زندگی در این مناطق هجوم می‌برند، درحالی‌که اگر قرار باشد بامعضل حاشیه‌نشینی به صورت جدی برخورد شود، باید با علت‌های شکل‌گرفتن این پدیده مبارزه کرد.
به گفته روحانی، مواجهه علی با حاشیه‌نشینی دلایل مختلف دارد. بخشی از دلایل مهاجرت افراد به حاشیه شهر اصفهان، مسائل اقتصادی و به طور مشخص، عدم اشتغال کافی در مبدأ است؛ بنابراین افراد به دلیل بیکاری چاره‌ای جز کوچ به شهر اصفهان نمی‌بینند و برای یافتن کار در این کلان‌شهر راهی آن می‌شوند تا بتوانند کسب درآمد و زندگی کنند. مواجه علی به معنای حل مشکل اشتغال در مناطق مهاجرفرست است.
امکان فروش محصولات تولیدشده در مناطق مهاجر فرست
مدیر مرکز پژوهش‌های شورای شهر اصفهان با بیان اینکه بخشی از مشکل اشتغال را می‌توان با تقویت مراکز تولیدی در مراکز مهاجرفرست حل کرد، بیان می‌کند: البته این موضوع در محدوده اختیارات شهرداری اصفهان نیست؛ ولی شهرداری می‌تواند از طریق دیگر به چرخه اشتغال کمک کند؛ چون این چرخه همان‌طور که از تولید شروع می‌شود به فروش و راهیابی محصولات به بازار نیز ختم می‌شود.
روحانی ادامه می‌دهد: شهرداری اصفهان می‌تواند در جهت توسعه بازار محصولات مختلفی که در مناطق مهاجرفرست تولید می‌شوند، گام بردارد و به توسعه آن‌ها کمک کند. این موضوع باعث جلوگیری از حاشیه‌نشینی می‌شود. این پدیده نه‌تنها معضلی اجتماعی، فرهنگی و امنیتی برای شهر به شمار می‌آید، بلکه مانع از توسعه این کلان‌شهر نیز می‌شود. روحانی می‌گوید: زمانی که چرخه تولید و بازار رونق پیدا کند، خیلی از افرادی که از شهرستان‌های اطراف به کلان‌شهر اصفهان می‌آیند و ساکن آن می‌شوند، در شهر یا روستای خود می‌مانند و از مهاجرت صرف‌نظر می‌کنند.
مدیر مرکز پژوهش‌های شورای شهر اصفهان با اشاره به اینکه بر همین اساس، سال 1396 شورای پنجم طرحی را به نام «حذف حاشیه‌نشینی در مناطق مهاجرفرست اصفهان» تدوین کرده است، بیان می‌کند: مطابق بر این طرح، قرار است برخی از سازمان‌ها و ارگان‌ها مثل جهاد کشاورزی، اداره کل امور روستایی، اداره تعاون و... بازار اصفهان را برای پذیرش محصولاتی که در مناطق مهاجرفرست تولید می‌شوند، مهیا کنند. به گفته او، سازمان سامان‌دهی مشاغل محوریت این کار را به عهده دارد و قرار شده تا بسترهای لازم برای ارائه محصولات تولیدی در مناطق مهاجر فرست را آماده کند. فروش این محصولات از سه طریق، پیش‌بینی‌شده؛ یکی ارائه محصولات این مناطق به بازارهای کوثر که البته با رعایت دستورالعمل‌های نظارتی رخ خواهد داد. دیگری ارائه محصولات در حاشیه بازارهای کوثر و دیگر فروش این محصولات در بازار
بعثت. مدیر مرکز پژوهش‌های شورای شهر اصفهان در ادامه با بیان اینکه مقرر شده تا پورتالی راه‌اندازی و مسئولیت آن را روابط عمومی و امور بین‌الملل شهرداری به عهده گیرد، تصریح می‌کند: در این پورتال، لیست تمام مجموعه‌هایی که فروش اینترنتی دارند، بارگذاری خواهد شد و نشانی آن نیز به اطلاع شهروندان خواهد رسید. این نوع اطلاع‌رسانی باعث می‌شود تا حدود دو میلیون نفر اصفهانی با محصولات تولیدی در مناطق مهاجرفرست آشنا شوند و ترجیح دهند از آن‌ها خرید کنند؛ چراکه هم امکان خرید محصولات متنوعی را دارند و هم اینکه به خاطر حذف دلالان و واسطه‌گران، با قیمت ارزان‌تری امکان خریداری مـحـصـول موردنظر خود را خواهند داشت. همچنین با خرید خود به رفع و شیوع حاشیه‌نشینی هم کمک کرده‌اند.
رونمایی از طرح دسترنج، به زودی
روحانی در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به اینکه قرار بود روز جمعه گذشته با بازگشایی بازار بعثت، از طرح دسترنج رونمایی شود، بیان می‌کند: اما به دلیل محدودیت‌های کرونایی و قرار گرفتن شهر اصفهان در وضعیت قرمز، متأسفانه این امکان مهیا نشد و طرح دسترنج وارد فاز عملیاتی نشد. مدیر مرکز پژوهش‌های شورای شهر اصفهان در ادامه با بیان اینکه اجرای طرح دسترنج باید در دوره‌های مختلف شوراهای شهر اصفهان، ادامه پیدا کند و صرفا به این دوره معطوف نشود، خاطرنشان می‌کند: تا این‌گونه بتوان شاهد عملیاتی‌شدن آن بود و از نتایج خوب آن که کاهش و مواجهه معقول با پدیده و معضل حاشیه‌نشینی است برخوردار شد.
افزودن دیدگاه جدید